Nét đẹp món bánh chưng bánh giầy trong văn hóa ẩm thực Việt Nam

1Bánh chưng bánh giầy trong văn hóa người Việt

Bánh chưng và bánh giầy là hai loại bánh truyền thống phản ánh tinh hoa ẩm thực và văn hóa Việt Nam. Bánh chưng nổi bật với hình vuông cân đối, kích thước mỗi cạnh khoảng 20cm và dày từ 5 đến 6cm được gói trong 2-3 lớp lá dong rồi buộc chắc chắn bằng dây lạt.

Trong khi đó, bánh giầy có hình dáng tròn, đường kính 5-7cm và độ dày 1-2cm với kết cấu dẻo và dai mềm mịn. Bánh được làm từ gạo nếp chất lượng đã qua quá trình đồ kỹ và giã nhuyễn trong cối, sau đó được gói trong lá chuối tươi và thưởng thức cùng chả lụa.

Đặc biệt, bánh giầy không chỉ là món ăn ngon mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa Việt, biểu thị lòng biết ơn đến tổ tiên và thiên nhiên. Hai địa điểm nổi tiếng với bánh giầy là làng Gàu ở phố Hiến (Văn Giang, Hưng Yên) và Quán Gánh (Nhị Khê, Thường Tín, Hà Tây). Đây là những nơi sản xuất ra những chiếc bánh giầy đặc sắc nhất miền Bắc.

2Nguồn gốc bánh chưng bánh giầy

Truyền thuyết kể rằng, sau khi Vua Hùng thứ 6 chiến thắng giặc Ân xâm lược, ngài đã lệnh cho các hoàng tử dâng lễ vật lên cho vua. Nếu lễ vật nào đặc biệt ý nghĩa thì vua cha sẽ truyền ngôi cho người đấy.

Trong số các hoàng tử, Lang Liêu - người con thứ 18 của đức Vua vì sống trong hoàn cảnh khó khăn và thiếu thốn hơn so với các sư huynh đệ của mình nên cực kỳ lo lắng rằng mình không có gì để dâng lên vua cha. Một đêm, Lang Liêu mơ thấy thần linh bảo rằng không gì quý hơn gạo - nguồn sống của con người và khuyên nên tạo ra bánh hình tròn tượng trưng cho Trời và bánh hình vuông tượng trưng cho Đất. Bánh nên được bọc trong lá, nhân thì nằm gọn phía trong tượng trưng cho sự yêu thương, bao bọc của cha mẹ.

Tỉnh dậy, Lang Liêu đã làm theo lời khuyên, tạo ra bánh chưng hình vuông và bánh giầy hình tròn. Vua Hùng cảm động trước ý nghĩa sâu sắc của hai loại bánh và quyết định đặt tên cho chúng, bánh trưng hình vuông và bánh giầy hình tròn, coi hai loại bánh này như biểu tượng của sự gắn kết giữa Trời và Đất, cha mẹ và con cái.

Vua còn ra lệnh mỗi năm nhân dịp Tết đến xuân về, dân chúng phải làm hai món bánh này dâng lên tổ tiên nhằm cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

3Ý nghĩa của món bánh truyền thống

Bánh chưng và bánh giầy không chỉ là những món ăn truyền thống trong dịp Tết Nguyên Đán của người Việt Nam mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc, phản ánh triết lý nhân sinh và quan niệm về vũ trụ của người Việt.

Bánh chưng hình vuông tượng trưng cho sự vững chãi, bền vững của Đất - một trong những yếu tố cơ bản nhất của vũ trụ trong quan niệm cổ xưa và là nơi nuôi dưỡng mọi sự sống. Bánh giầy với hình dáng tròn trịa, biểu thị sự vô hạn, bao la và sự tuần hoàn của vũ trụ thì tượng trưng cho Trời. Cả hai kết hợp sẽ tượng trưng cho sự hòa quyện giữa Trời và Đất, âm và dương, cũng như sự kính trọng và gắn bó với thiên nhiên của người Việt.

Bên cạnh đó, sự cẩn trọng và tỉ mỉ trong từng bước chế biến, từ việc lựa chọn nguyên liệu đến quá trình gói bánh, phản ánh tình yêu thương và sự trân trọng mà người Việt dành cho gia đình và tổ tiên cũng như dành cho nguồn sống nuôi dưỡng mỗi con người.

Sự kết hợp của gạo nếp, đậu xanh, thịt mỡ, lá dong trong bánh chưng và sự giản dị gạo nếp trong từng chiếc bánh giầy còn thể hiện sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa vật chất và tinh thần.

Sự hiện diện của cả hai loại bánh trong mâm cúng ngày Tết thể hiện mong muốn về sự ấm no, sung túc và viên mãn trong cuộc sống.

4Cách làm bánh chưng

4.1 Các nguyên liệu làm bánh chưng

- Lá dong

- Lạt giang dẻo

- Gạo nếp hoa vàng

- Đậu xanh

- Thịt ba chỉ

- Gia vị: Muối, hạt tiêu...

4.2 Các bước làm bánh chưng

Bước 1: Chuẩn bị nhân đỗ xanh, thịt, lá, gạo

- Đỗ xanh ngâm nở trong nước khoảng 2 tiếng, sau đó đãi sạch và nhặt bỏ những hạt xấu. Cho đỗ xanh vào nồi hấp chín, khi đỗ xanh chín bở thì dùng thìa tán nhuyễn. Trộn đỗ xanh với một chút hạt tiêu cho vừa ăn. Nắm đỗ xanh thành các nắm tròn bằng nhau.

- Gạo nếp ngâm nước khoảng 2 tiếng cho mềm, sau đó đãi sạch và nhặt bỏ những hạt xấu. Xóc gạo nếp với 1 thìa ăn cơm muối và 1 thìa ăn cơm hạt nêm.

- Lá dong rửa sạch, sau đó dùng khăn sạch lau khô. Cắt bỏ phần sống lá.

- Thịt lợn ba chỉ thái miếng to bản, dày khoảng 2cm, dài khoảng 5cm – 6cm. Ướp thịt lợn với muối và hạt tiêu cho vừa ăn.

Bước 2: Gói bánh

- Xếp 4 lá dong vuông góc với nhau, 2 lá dưới úp mặt phải xuống, 2 lá trên ngửa mặt phải lên.

- Cho một lớp gạo nếp vào giữa lá dong, đặt một nắm đỗ xanh lên trên gạo nếp.. Sau đó, cho một miếng thịt lợn lên trên lớp đậu xanh. Cuối cùng, cho một lớp gạo nếp phủ kín phần nhân.

- Dùng tay gấp lần lượt lá dong bên phải và trái vào, chú ý phải chắc tay. Phần lá dong thừa thì gập mép lại rồi gập vào bên trong để giấu lá thừa.

- Dùng 4 chiếc lạt buộc chặt bánh chưng theo hình vuông. Hai chiếc lạt đầu tiên buộc song song nhau, hai chiếc lạt sau buộc vuông góc với hai lạt trước. Sau khi buộc xong, dùng tay ấn 4 phía của bánh để bánh được chặt.

Bước 3: Luộc bánh

- Cho phần sống lá dong đã cắt lúc mới bắt đầu làm xuống đáy nồi, sau đó xếp bánh lên trên.

- Cho nước lã vào ngập toàn bộ phần bánh rồi đun lửa to đến khi sôi thì giảm bớt lửa.

- Sau đó, cứ 1 tiếng kiểm tra 1 lần để xem mực nước. Nếu mực nước giảm thì phải dùng nước đun sôi đổ thêm vào.

- Nấu trong 8-10 tiếng rồi vớt bánh ra.

- Sau khi vớt bánh, dùng khăn nhúng nước lã rửa sạch bên ngoài bánh.

- Tìm chỗ thoáng mát trong nhà, xếp bánh ra rồi đặt 1 tấm ván lên trên. Tiếp đó cho thêm chậu nước hoặc vật nặng đè lên trên tấm ván để bánh được săn, chắc.

- Khi bánh nguội hoàn toàn là có thể cắt bánh và thưởng thức.

5 Cách làm bánh giầy

5.1 Nguyên liệu làm bánh giầy

- 400 gram bột nếp

- 20 gram bột gạo

- 200 gram đậu xanh bóc vỏ

- Nguyên liệu khác: muối, nước...

5.2 Các bước làm bánh giầy

Dưới đây là cách là bánh giầy do MIA.vn tổng hợp được:

Bước 1: Chuẩn bị đậu và bột

- Ngâm đậu xanh: Đậu xanh cần được ngâm qua đêm để nở mềm, giúp quá trình nấu chín và giã nhuyễn dễ dàng hơn.

- Chuẩn bị bột: Trộn đều bột nếp và bột gạo với một nhúm muối nhỏ. Thêm từ từ nước lọc vào hỗn hợp bột và nhào nhẹ nhàng. Nhào bột đến khi bạn cảm thấy bột mịn, không dính tay và không quá nhão.

Bước 2: Chuẩn bị nhân bánh

Rửa sạch đậu xanh đã ngâm, sau đó hấp chín. Khi đậu đã chín, giã nhuyễn để tạo thành nhân bánh.

Bước 3: Tiến hành nặn bột

- Chuẩn bị lá chuối/giấy bạc: Cắt lá chuối hoặc giấy bạc thành từng miếng vuông nhỏ, phù hợp với kích thước của bánh giầy mà bạn muốn. Quết một lớp dầu ăn lên bề mặt bánh để chống dính.

- Nhào bột: Thêm một chút sữa tươi vào bột đã ủ từ hôm trước và nhào sơ lại. Nặn bột thành từng viên tròn, sử dụng một chút dầu ăn trên tay để tránh bột dính.

- Gói bánh: Ấn dẹp viên bột, đặt nhân đậu xanh vào giữa và gói bột lại sao cho nhân nằm chính giữa, tương tự như cách làm bánh trôi.

Bước 4: Hấp bánh dày nhân đậu xanh

Đặt bánh đã gói vào nồi hấp và hấp khoảng 10 phút. Trong quá trình hấp, nhớ mở vung nồi thỉnh thoảng để thoát hơi nước, tránh nước đọng rơi vào bánh làm ảnh hưởng đến chất lượng bánh.

Bánh giầy nhân đậu xanh sau khi hấp xong sẽ có lớp vỏ mềm mịn, nhân đậu ngọt dịu, mang đến hương vị thơm ngon và đặc trưng. Bánh giầy có thể được thưởng thức kèm với chút đường hoặc mật ong để tăng thêm phần ngon miệng.

Với những chia sẻ trên đây, MIA.vn hy vọng bạn đã hiểu thêm về nguồn gốc, ý nghĩa và cách làm hai món bánh chưng bánh giầy nhé. Đừng quên theo dõi Cẩm nang du lịch của MIA.vn để biết thêm nhiều bí quyết chuẩn bị cho ngày tết thêm trọn vẹn nhé.