Chùa Áp Sóc đậm chất Khmer giữa lòng Trà Vinh

1 Địa chỉ của chùa Áp Sóc

Chùa Áp Sóc, hay chùa Ấp Sóc, tọa lạc tại ấp Sóc Ruộng, xã Nguyệt Hóa, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh. Từ trung tâm thành phố Trà Vinh, bạn chỉ mất khoảng 20 phút di chuyển để đến chùa.

Khu vực xung quanh là vùng nông thôn đặc trưng của Nam Bộ, với rặng thốt nốt, ruộng lúa xanh rì và tiếng chim ríu rít suốt ngày. Đây là một không gian lý tưởng cho những ai yêu thiên nhiên và muốn khám phá văn hóa Khmer bản địa.

Không chỉ là nơi tu hành của các vị sư Khmer, chùa Áp Sóc còn là trung tâm văn hóa – tín ngưỡng của cộng đồng người Khmer địa phương. Vào những ngày lễ lớn như Chol Chnam Thmay, lễ Dâng y Kathina hay lễ Sene Dolta, chùa trở thành điểm hội tụ của hàng trăm Phật tử và người dân đến cúng bái, tham gia nghi lễ, vui chơi và giữ gìn bản sắc dân tộc.

2 Lịch sử hình thành và ý nghĩa tên gọi của chùa

Theo các vị cao niên trong làng và tư liệu lưu truyền, chùa Áp Sóc được xây dựng cách đây gần 200 năm. Đây là công trình do cộng đồng người Khmer sinh sống tại vùng Sóc Ruộng cùng nhau quyên góp và xây dựng.

Ban đầu, chùa được dựng bằng tre lá đơn sơ, là nơi sinh hoạt tín ngưỡng tập thể và là nơi tu học của các vị sư sãi. Theo thời gian, nhờ công sức đóng góp của phật tử và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, chùa đã được trùng tu nhiều lần và trở thành một ngôi chùa bề thế như hiện nay.

Tên gọi “Áp Sóc” xuất phát từ từ “sóc” trong tiếng Khmer, nghĩa là làng hoặc xóm nhỏ. “Áp Sóc” là cách gọi quen thuộc của người Khmer để chỉ một khu dân cư trong vùng – gắn liền với cộng đồng Phật tử sống quanh chùa.

Tên chùa thể hiện mối liên kết chặt chẽ giữa cơ sở tôn giáo và đời sống dân sinh. Điều này phản ánh đúng tinh thần "chùa là trung tâm văn hóa" trong đời sống người Khmer Nam Bộ.

3 Kiến trúc tổng thể của chùa Áp Sóc

Chùa Áp Sóc là một công trình tôn giáo tiêu biểu mang đậm bản sắc kiến trúc Khmer Nam Bộ. Từ tổng thể đến chi tiết, ngôi chùa thể hiện rõ nét tinh thần Phật giáo qua các họa tiết điêu khắc, màu sắc rực rỡ và bố cục hài hòa.

Với mái vòm cao vút, các tháp góc bao quanh chánh điện, cùng hình tượng rắn Naga, chim thần Krut và các phù điêu cổ tích Phật giáo, chùa không chỉ là nơi tu hành mà còn là một tác phẩm nghệ thuật sống động giữa vùng quê Trà Vinh.

Toàn bộ khuôn viên chùa rộng rãi, xanh mát với nhiều cây cổ thụ, vườn hoa và hồ nước tạo cảnh quan thanh tịnh. Các khu vực tu học, phòng ở của sư sãi và khu sinh hoạt cộng đồng được bố trí hài hòa trong khuôn viên, tạo nên không gian mở, gần gũi với thiên nhiên.

Âm thanh rì rào của gió, tiếng chuông chùa và mùi hương trầm phảng phất mang lại cảm giác bình an, giúp mọi người như được "rũ sạch bụi trần" khi đặt chân đến nơi này.

4 Những công trình kiến trúc đặc sắc tại chùa

Các công trình tại chùa Áp Sóc được xây dựng công phu, hài hòa trong khuôn viên rộng lớn. Tất cả mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, đồng thời là biểu tượng của nghệ thuật và tín ngưỡng Phật giáo Nam Bộ.

4.1 Chánh điện của chùa Áp Sóc

Chánh điện là công trình trung tâm, linh thiêng nhất trong khuôn viên chùa Áp Sóc. Được xây dựng cao hơn mặt đất khoảng 1–1,5m – theo đúng quy chuẩn kiến trúc chùa Khmer. Công trình này tượng trưng cho sự vượt thoát khỏi trần tục để hướng đến cõi giác ngộ. Nền điện được lát gạch men sáng, xung quanh là lan can bằng đá và các bậc thang rộng dẫn lên chính điện.

Mái chánh điện được lợp ngói ba tầng, uốn cong mềm mại, trang trí bằng hình tượng rồng Naga uốn lượn – loài linh vật thiêng trong văn hóa Khmer, biểu trưng cho sự bảo hộ của thần linh. Bốn góc chánh điện là bốn tháp nhỏ, tượng trưng cho Tứ Đại Thiên Vương – những vị hộ pháp trấn giữ bốn phương trời.

Bên trong chánh điện là pho tượng Phật Thích Ca Mâu Ni lớn bằng đá, được đặt trang nghiêm ở vị trí trung tâm trên bệ thờ cao. Xung quanh là nhiều tượng Phật nhỏ hơn, bài trí theo bố cục đối xứng, hài hòa. Không gian bên trong rộng rãi, thoáng mát, trang trí bằng những bức bích họa rực rỡ kể về các kiếp luân hồi và hành trình tu hành của Đức Phật.

4.2 Sala (Giảng đường)

Sala, còn gọi là giảng đường, là nơi tổ chức các buổi tụng kinh, thuyết pháp, học giới luật và sinh hoạt cộng đồng. Kiến trúc sala mang tính mở, không có tường bao kín mà chỉ có hàng cột lớn đỡ mái – thể hiện tinh thần cởi mở, hướng ngoại trong văn hóa Khmer. Phần mái cao và thoáng giúp điều hòa không khí tự nhiên, phù hợp với khí hậu miền Tây.

Các cột chống của sala được chạm trổ tỉ mỉ hình hoa sen, lửa thiêng, chim thần Krut – những biểu tượng gắn liền với triết lý Phật giáo Nam Tông. Đây cũng là nơi các vị sư sãi giảng pháp, dạy tiếng Khmer và tổ chức khóa tu cho thanh thiếu niên trong vùng.

4.3 Bảo tháp (Tháp xá lợi)

Bảo tháp là nơi lưu giữ xá lợi chư vị tổ sư, các vị cao tăng viên tịch, hoặc tro cốt của người dân theo nguyện vọng. Trong chùa Áp Sóc có nhiều bảo tháp lớn nhỏ, được xây dựng bằng đá hoặc xi măng theo hình tròn, hình tháp nhiều tầng hoặc bát giác, đặt rải rác tại các vị trí thiêng trong khuôn viên.

Hoa văn trang trí trên bảo tháp thường là hoa sen, ngọn lửa tâm linh, rắn thần Naga, mang ý nghĩa cầu siêu, hộ mệnh và hồi hướng công đức. Mỗi bảo tháp đều có bia ghi rõ tên người được tưởng niệm, tạo nên không gian tôn kính và yên bình, giúp du khách cảm nhận sâu sắc về vòng luân hồi sinh tử trong Phật giáo.

4.4 Thư viện và nhà kinh

Chùa Áp Sóc có một khu vực riêng dành làm thư viện và nhà kinh – nơi cất giữ, bảo quản và truyền dạy kho tàng kinh điển Phật giáo. Nơi đây nổi bật với các bộ kinh viết tay trên lá buông, một loại chất liệu cổ truyền có nguồn gốc từ văn hóa Khmer cổ đại. Những bản kinh này được ghi bằng chữ Khmer cổ, được chép tay cẩn thận và được bảo quản trong các tủ gỗ kín để tránh ẩm mốc.

Thư viện không chỉ là nơi để các sư sãi học tập mà còn là trung tâm truyền dạy chữ Khmer và giáo lý cho thanh thiếu niên trong vùng. Những tủ sách cổ, bàn đọc bằng gỗ lim, cùng các bản khắc thủ công cho thấy truyền thống học thuật bền vững của người Khmer tại Trà Vinh, góp phần gìn giữ di sản tinh thần của cả cộng đồng.

4.5 Tượng đài và phù điêu

Một trong những điểm nhấn độc đáo tại chùa Áp Sóc chính là hệ thống tượng đài và phù điêu. Các tác phẩm được đặt dọc lối đi, hành lang và trong các khu vườn xung quanh chùa. Nổi bật nhất là tượng Phật đứng, Phật nằm, tượng Phật Thích Ca tọa thiền dưới cội bồ đề… được đúc bằng đá, xi măng hoặc gỗ, sơn son thếp vàng, thể hiện thần thái từ bi và trí tuệ của Đức Phật.

Bên cạnh đó là các phù điêu lớn, thể hiện lại các tích truyện trong Tam Tạng Kinh như: tiền kiếp của Phật, Đức Phật hàng phục ma vương, hay các câu chuyện giáo dục về nhân quả, từ bi, độ lượng. Những phù điêu này không chỉ mang tính trang trí mà còn mang đậm giá trị giáo dục và truyền thông Phật pháp đến cộng đồng, nhất là thế hệ trẻ.

5 Các lễ hội truyền thống được tổ chức tại Áp Sóc

Chùa Áp Sóc là nơi chức nhiều lễ hội truyền thống của cộng đồng người Khmer tại Trà Vinh, gồm:

• Chol Chnam Thmay: Đây là Tết cổ truyền Khmer, diễn ra vào giữa tháng 4 dương lịch. Đây là dịp năm mới, người dân đến chùa tham gia nghi lễ tắm Phật, rước nước thiêng, cầu an và vui chơi với các hoạt động như múa Rom Vong, thi đấu thể thao, làm bánh truyền thống.

• Lễ Sene Dolta: Diễn ra vào tháng 9 âm lịchm đây là dịp tưởng nhớ tổ tiên. Người dân mang mâm cúng lên chùa cầu siêu, tụng kinh và thực hiện nghi thức rửa tay cho người lớn tuổi – thể hiện đạo hiếu trong văn hóa Khmer.

• Lễ Dâng y Kathina: Diễn ra vào khoảng tháng 10 âm lịch, đây là lễ kết thúc mùa an cư kiết hạ, nơi Phật tử dâng y cà-sa và phẩm vật lên chư Tăng. Lễ hội còn có các hoạt động văn hóa như biểu diễn ngũ âm, múa dân gian, góp phần giữ gìn bản sắc truyền thống và thắt chặt tình làng nghĩa xóm.

Chùa Áp Sóc là một công trình tôn giáo tiêu biểu mang đậm bản sắc kiến trúc Khmer Nam Bộ. Từ tổng thể đến chi tiết, ngôi chùa thể hiện rõ nét tinh thần Phật giáo qua các họa tiết điêu khắc, màu sắc rực rỡ và bố cục hài hòa. Xách balo lên và đi Trà Vinh thôi nào bạn ơi!