Khám phá tháp Bình Lâm, di sản văn hóa Champa độc đáo

1Giới thiệu chung về Tháp Bình Lâm

- Địa chỉ: thôn Bình Lâm, Phước Hòa, Tuy Phước, Bình Định

- Giờ hoạt động: 07:00 - 11:30 | 14:00 - 17:30

- Giá vé: Miễn phí

Tháp Bình Lâm - một trong những di tích Champa cổ kính tại Bình Định, là điểm đến đầy sức hút cho những ai yêu thích lịch sử và kiến trúc cổ. Nằm cách tháp Bánh Ít khoảng 7km, tháp Bình Lâm tọa lạc giữa một khu dân cư yên bình nên rất dễ dàng tiếp cận.

Điểm đặc biệt của tháp Bình Lâm chính là dáng vẻ cân đối, được đánh giá là một trong những ngôi tháp đẹp nhất còn sót lại của người Chăm tại Bình Định. Với vị trí nằm trên nền đất bằng phẳng, tháp Bình Lâm không chỉ thu hút bởi vẻ đẹp kiến trúc mà còn bởi sự gần gũi với thiên nhiên, bao quanh là những cánh đồng xanh mướt.

Theo tìm hiểu của MIA.vn, tên "Bình Lâm" gắn liền với quá trình khai phá và chinh phục vùng đất mà ngôi tháp tọa lạc. "Bình Lâm" nghĩa là khai phá rừng, biểu trưng cho hành trình khám phá và chinh phục khu vực rừng rậm xung quanh vùng này. Mặc dù trong ghi chép trong Đại Nam nhất thống chí, tháp Bình Lâm trước đây được gọi là “tháp Tranh Trúc”. Tuy nhiên, người dẫn vẫn quen gọi ngôi tháp tráng lệ này là Bình Lâm.

2 Lịch sử hình thành Tháp Bình Lâm

Tháp Bình Lâm là minh chứng sống động cho lịch sử văn hóa rực rỡ của vương quốc Champa. Được xây dựng vào cuối thế kỷ X và đầu thế kỷ XI, tháp Bình Lâm mang đậm dấu ấn của sự chuyển giao giữa hai phong cách kiến trúc nổi bật: từ phong cách Mỹ Sơn A1 sang phong cách Bình Định. Điều này khiến tháp trở thành một công trình kiến trúc có giá trị đặc biệt trong lịch sử kiến trúc Champa.

Tháp Bình Lâm từng nằm trong khu vực thành Bình Lâm, vốn là kinh đô tạm thời của vương triều Champa. Đây là nơi các vị vua Champa đã chọn làm trung tâm tạm thời khi di chuyển từ Quảng Nam vào Bình Định, trước khi xây dựng kinh đô chính thức tại thành Đồ Bàn. Sau khi Đồ Bàn hoàn thành, tháp Bình Lâm đã dần mất đi vị thế trung tâm chính trị và hành chính, trở thành một di tích lưu giữ những giá trị văn hóa và tín ngưỡng độc đáo.

Không chỉ là một công trình kiến trúc, tháp Bình Lâm còn là chứng nhân của những biến cố lịch sử quan trọng. Tháp từng chứng kiến những trận chiến ác liệt giữa quân Champa và quân xâm lược Mông - Nguyên vào thế kỷ XIII cũng như những năm tháng khói lửa của cuộc chiến tranh Việt Nam sau này.

Với vẻ đẹp cổ kính và ý nghĩa lịch sử sâu sắc, tháp Bình Lâm vẫn sừng sững như một biểu tượng văn hóa và tín ngưỡng, khơi dậy những ký ức về quá khứ huy hoàng của vương triều Chăm Pa.

3Kiến trúc độc đáo của Tháp Bình Lâm

Tháp Bình Lâm là một trong những công trình kiến trúc Champa độc đáo, nổi bật với vẻ cân đối và hài hòa. Với chiều cao khoảng 20 mét, tháp mang hình dáng vuông vắn ở phần đáy khi mỗi cạnh dài khoảng 10 mét.

Như bao tháp Chăm khác, tháp Bình Lâm vẫn giữ lối thiết kế chia tầng tinh tế, thu nhỏ dần khi lên đến đỉnh. Phần thân tháp được xây dựng bằng gạch ốp, không có hoa văn phức tạp, tạo nên nét riêng biệt so với nhiều tháp Champa khác. Cửa chính của tháp mở về phía Đông, trong khi ba cửa giả quay về các hướng Tây, Nam và Bắc.

Phần mái tháp Bình Lâm được thiết kế với bốn tầng nhỏ dần về phía trên, mỗi tầng như một phiên bản thu nhỏ của tháp chính. Các tầng mái được trang trí bởi những hoa văn cánh sen cách điệu, uốn lượn liên hoàn tạo nên vẻ đẹp tinh tế và trang nhã.

Dù một số chi tiết nhỏ ở bốn góc mái đã không còn nhưng những dấu tích về nghệ thuật điêu khắc trên mặt tường, như bức phù điêu chim thần Garuda ở phía Tây vẫn còn hiện diện rõ ràng đến ngày nay.

Kiến trúc của tháp Bình Lâm còn đặc biệt ở hệ thống các cột ốp bao quanh tháp, không chỉ đóng vai trò nâng đỡ mà còn là yếu tố trang trí quan trọng. Khác biệt với nhiều tháp Champa khác, các cột ốp của tháp không được phủ kín hoa văn mà giữ vẻ đơn giản, tạo ra sự cân đối trong tổng thể kiến trúc. Mỗi chi tiết của tháp Bình Lâm, từ cửa chính, cửa giả, đến các tầng mái, đều thể hiện sự tài hoa của những người thợ điêu khắc Champa, mang lại cho tháp một vẻ đẹp đầy cổ kính và huyền bí.

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch Quy Nhơn tự túc siêu chi tiết bạn không nên bỏ qua

4Nghệ thuật và điêu khắc Chăm tại Tháp Bình Lâm

Nghệ thuật và điêu khắc Champa tại tháp Bình Lâm là minh chứng tuyệt vời cho sự tài hoa của những nghệ nhân xưa, thể hiện qua từng chi tiết trang trí và cấu trúc kiến trúc. Các họa tiết, môtíp hoa văn trên tháp được khắc trực tiếp lên gạch với những hình ảnh tinh xảo như các tháp trang trí góc, những tòa lâu đài trên cửa giả hay hoa văn chuỗi hạt uốn lượn mềm mại.

Những yếu tố này đều phản ánh rõ nét sự ảnh hưởng từ phong cách kiến trúc Champa thế kỷ X nhưng đồng thời cũng mang đến những sự đổi mới trong thiết kế, đánh dấu bước chuyển mình sang phong các Champa Bình Định sau này.

Tháp Bình Lâm nổi bật với sự tinh tế trong cách sắp đặt và phối hợp giữa các hoa văn trang trí. Đặc biệt, các vòm cửa giả được khắc họa với hình mũi giáo vươn cao giúp mang lại cảm giác uy nghi, mạnh mẽ.

Phần thân tháp thay vì phủ kín các hoa văn phức tạp như những tháp Champa trước đó lại trở nên đơn giản hơn với các rãnh dọc nhỏ dần, tạo nên sự cân đối và hài hòa.

Một trong những đặc trưng đáng chú ý của tháp là hệ thống hoa văn chuỗi hạt uốn lượn liên hoàn được sắp xếp một cách liên tục từ chân đến đỉnh tháp, tạo nên sự liền mạch trong thiết kế. Dù đã trải qua nhiều biến đổi của thời gian, nghệ thuật điêu khắc tại tháp Bình Lâm vẫn giữ được vẻ đẹp hoành tráng, khỏe khoắn, phản ánh một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng trong kiến trúc Chăm Pa.

Năm 1993, tháp Bình Lâm đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa – kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, khẳng định giá trị nghệ thuật độc đáo và ý nghĩa lịch sử của công trình.

Tháp Bình Lâm không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn là tác phẩm nghệ thuật vượt thời gian, để lại dấu ấn đặc biệt trong lòng du khách mỗi khi ghé thăm. Sự tinh tế trong kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc đã khiến tháp trở thành một trong những di sản văn hóa độc đáo của Bình Định. Hy vọng với những chia sẻ trên của Cẩm nang du lịch MIA.vn, bạn sẽ có thêm một điểm đến khám phá lịch sử và văn hóa Champa đầy thú vị.