Lễ hội đền Hát Môn - Tưởng nhớ công lao Hai Bà Trưng năm nào

1Lễ hội đền Hát Môn được tổ chức ở đâu?

Lễ hội đền Hát Môn được tổ chức long trọng tại Đền Hát Môn, thuộc xã Hát Môn, huyện Phúc Thọ. Đây là ngôi đền thờ Hai Bà Trưng – hai chị em đã có công dấy binh khởi nghĩa diệt quân Đông Hán xâm lược nước ta vào năm 40 sau Công nguyên. Bên cạnh những địa điểm tham quan tại Hà Nội nổi tiếng khác như Ô Quan Chưởng, đền Hát Môn cũng là điểm đến tâm linh được nhiều người dừng chân chiêm bái, viếng thăm.

Xem thêm: Thú vị Lễ hội bơi chải làng Yên Duyên truyền thống

Đền Hát Môn là một trong ba ngôi đền thờ Hai Bà lớn và lâu đời bậc nhất nước ta. Nơi đây đồng thời mang nhiều dấu ấn lịch sử hào hùng của hai vị nữ tướng hào kiệt, những người con dân đất Việt đã làm rạng danh cho truyền thống anh hùng bất khuất của người phụ nữ Việt Nam từ bao đời nay. Theo Huyền tích Hà Nội, khi Hai Bà qua đời, linh khí đã kết thành tượng đá, theo dòng nước trôi xuôi, mãi tới thời Lý mới đến được vùng Thăng Long. Trong một đêm đầu tháng Hai âm lịch, hai pho tượng đã tỏa ánh sáng đỏ trên dòng sông Nhị trước bãi Đồng Nhân. Lúc này, dân làng kính nghĩa lấy vải đỏ làm lễ buộc tượng rước Hai Bà vào ngự tại đền. Bởi thế nên hiện nay, Đền Hát Môn được coi là nơi thánh tích, còn đền thờ Hai Bà ở phố Đồng Nhân là nơi hiển tích, trong khi đền thở ở Mê Linh là nơi Hai Bà sinh ra và đóng đô.

Di tích Đền Hát Môn là quần thể kiến trúc nghệ thuật độc đáo, được xây dựng nơi phía Bắc làng cổ, trên một khu đất ‘long chầu hổ phục’ với diện tích hơn 3ha. Phía trước đền là gò con rùa và sông Hát chảy từ bên hữu sang bên tả. Tương truyền rắng, người dân đã khởi dựng xây đền khi Hai Bà gieo mình xuống dòng sông Hát để bảo toàn tiết hạnh của người con gái khi thất thế. Đền Hát Môn là nơi gắn liền với ba điển tích liên quan đến cuộc khởi nghĩa hào hùng của Hai Bà Trưng: Hai Bà chọn đất này là nơi phất cao ngọn cờ khởi nghĩa; khi chiến thắng, Hai Bà về đây khao quân, tắm gội sạch sẽ để xưng vương; nơi đây là nơi Hai Bà gieo mình xuống dòng sông Hát để tránh sự truy bắt của quân thù. 

Trải qua nhiều lần trùng tu, Đền Hát Môn ngày nay vẫn giữ được trọn vẹn kiến trúc xưa với các công trình chính bao gồm quán Tiên, miếu Tạm ngự, nghi môn, nhà phương đình, đàn Thề, tam quan, tiền tế, trung đường, hậu cung, tả hữu mạc, gò Giấu ấn, nhà tưởng niệm bà Nguyễn Thị Định, nhà khách, khu phụ, v.v.

Trong đó, hạng mục kiến trúc được chú trọng nhất chính là Đại bái – đền thờ chính được dựng theo kiểu tiền nhất, hậu đinh. Ngoài ra, khu vực Nhà Thiêu hương cùng Hậu cung phía trong được làm chồng diêm hai tầng mái, tường hồi bít đốc cùng những mảng chạm khắc tinh xảo. Hiện nay, đền là nơi trưng bày nhiều cổ vật quý giá có giá trị lịch sử và mang đậm phong cách nghệ thuật chạm khắc thời Lê – Nguyễn, ví dụ như hoành phi, câu đối, đại tự cổ do các quan chức, nhân sĩ trong vùng tỏ lòng bái ngưỡng Hai Bà cùng bức tượng Hai BÀ theo nguyên bản ngày xưa.

2Ý nghĩa của Lễ hội đền Hát Môn

Tương truyền, sau khi chiến thắng quân Đông Hán, xuất quân đuổi thái thú Tô Định về Hán để trả nợ nước, thù nhà, Hai Bà đã được suy tôn làm vua, sau đó đóng đô ở Mê Linh. Năm 43, vua Hán sai danh tướng Mã Viện cùng hai vạn quân, hai nghìn thuyền, xe sang xâm lược lại nước ta. Sau một năm anh dũng chống trả, vì sức yếu nên quân ta buộc phải lui về vùng Cẩm Khê cố thủ. Khi đi ngang qua vùng căn cứ cũ ngày trước, Hai Bà đã ghé vào quán ven đường của một bà lão, mỗi người ăn một đĩa bánh trôi cùng hai quả muỗm, sau đó gieo mình xuống dòng sông Hát để tránh không sa vào tay giặc. Đó là ngày Sáu tháng Ba âm lịch.

Để tưởng nhớ công ơn của Hai Bà, bởi thế cứ vào ngày Sáu tháng Ba âm lịch hàng ănm, người dân địa phương lại tổ chức Lễ hội đền Hát Môn được tổ chức một cách chi tiết, kỹ lưỡng để mọi người chiêm bái, hướng về cội nguồn dân tộc cũng như bày tỏ lòng thành kính, biết ơn đối với hai vị nữ tướng anh dũng của nước nhà ngày trước.

Đặc biệt hơn, bởi vì người dân địa phương quan niệm rằng máu của Hai Bà cùng ba quân tướng sĩ đã đổ xuống để tô thắm non sông, bởi thế nên toàn bộ đồ thờ ở đền đều được sơn bằng màu đen, kị màu đỏ. Người dân tham gia tế lễ, dự hội không được mặc các bộ trang phục màu đỏ. Bên cạnh đó, gắn liền với thánh tích, mọi thứ trong đền đều đi đôi với hai hương án, hai long ngai, hai kiệu rước, hai lưu hương. Khi tiến hành đại lễ cũng có hai chủ tế, hai người đọc chúc văn, v.v. Đây chính là nét độc đáo chỉ xuất hiện tại Lễ hội đền Hát Môn tưởng nhớ công lao Hai Bà.

3Lễ hội đền Hát Môn có mấy phần?

Lễ hội đền Hát Môn được chia ra làm hai phần chính, bao gồm phần lễ và phần hội. Trong đó, nổi bật nhất chính là phần lễ với đại lễ dâng bánh trôi – một thứ bánh Thánh trong tín ngưỡng của người dân địa phương, gắn liền với điển tích Hai Bà ghé đến một quán ven đường ăn hai đĩa bánh trôi cùng hai quả muỗm trước khi gieo mình xuống dòng sông Hát. Vậy thật ra phần lễ và hội của ngày hội đền Hát Môn có gì đặc biệt, cùng tìm hiểu với MIA.vn nhé.

3.1 Phần lễ trong ngày diễn ra Lễ hội đền Hát Môn

Từ lâu, đại lễ dâng bánh trôi đã luôn là một phần quan trọng trong ngày Lễ hội đền Hát Môn. Đây là dịp để người dân bày tỏ sự tôn trọng và thành kính đối với Hai Bà. Bởi thế nên mọi người thường bảo rằng, chỉ cần là người làng Hát Môn thì dẫu đi đến bất kì nơi đâu, cứ vào dịp Tết nguyên đán đến trước sáng ngày Sáu tháng Ba âm lịch, họ đều kiêng không ăn bánh trôi.

Theo phong tục, trước ngày tổ chức Lễ hội đền Hát Môn, người dân trong làng sẽ chọn ra một gia đình con cháu đề huề, đủ vợ đủ chồng làm nhà chứa lễ. Lúc này, các cụ trong Ban tu lễ sẽ đến để làm bánh trôi chuẩn bị dâng cúng Hai Bà. Gạo dùng để làm bánh phải là nếp cái hoa vàng loại thượng hạng, có mùi vị thơm ngon. Ngoài ra, nước làm bánh phải là nước được lấy từ giếng thiêng trong lành, hay còn gọi là nước chí thành. Bánh trôi được làm hết sức công phu, khi chín có màu trắng trong, tròn và không nát, có kích thước to bằng quả mận và phải là bánh chay. 

Vào buổi sáng ngày Sáu tháng Ba, mọi người sẽ cùng nhau làm lễ dâng bánh trôi cúng Nhị Vua Hai Bà Trưng. Lúc này, những gia đình trong làng mới lần lượt dâng bánh cúng tổ tiên trong gia đình. Vào buổi chiều cùng ngày, mọi người mới tổ chức đại tiệc, sau đó mời khách ghé đến nhà cùng thưởng thức bánh trôi. Bên cạnh đó, quán nhỏ ven đê mà ngày xưa Hai Bà ghé đến thưởng bánh, giờ đây vẫn còn tồn tại và được người dân địa phương xây một ngôi đền nhỏ ngay đó, đặt tên là đền các cô bán hàng, gần lối vào đền Nhị Vua Hai Bà Trưng.

Ngoài ra, trong phần lễ của Lễ hội đền Hát Môn còn có cả đại lễ dâng hương tại đền thờ Hai Bà. Khi tiến hành đại lễ, sẽ có hai người chủ lễ, hai người đọc chúc văn để nói lên công đức Hai Bà. Khi đọc chúc văn, hai đội nữ binh mặc áo nâu, tay cầm binh khí đứng chỉnh tề ở hai bên, hai người cầm hai chiếc quạt lụa dài chừng một mét, hai người cầm quạt che cho hai chúc văn nhằm bày tỏ sự tôn kính đối với công ơn oanh liệt của Hai Bà ngày trước.

3.2 Phần hội

Sau khi phần lễ kết thúc cũng là lúc phần hội của Lễ hội đền Hát Môn chính thức được bắt đầu. Trong phần hội, mọi người sẽ cùng nhau tham gia nhiều hoạt động văn hóa, thể thao thú vị như kéo co, cờ người, cờ tướng, bịt mắt đập niêu, hát quan họ, v.v. 

Lễ hội đền Hát Môn là dịp mà người dân có thể bày tỏ lòng thành kính, biết ơn đối với Nhị Vị Vua Hai Bà Trưng – hai vị nữ vua oanh dũng, can trường lẫy lừng của dân tộc ngày trước. Nếu có dịp khởi đầu hành trình khám phá Hà Nội trong những ngày đầu năm mới, nhất định phải ghé đến tham dự lễ hội đặc biệt này bạn nhé.