11 phong tục tập quán Việt Nam gắn bó mật thiết với dân tộc

1 Giải nghĩa phong tục tập quán 

Phong tục: Về cơ bản phong tục là những hoạt động sống của con người, được hình thành suốt chiều dài lịch sử và được ổn định thành nề nếp. Tính chất quan trọng của phong tục là tính kế thừa, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Các phong tục có thể bị đào thải khi không còn phù hợp với quan niệm hoặc nền sản xuất mới. 

Tập quán: Tập quán được hiểu đơn giản là phương thức ứng xử trong cộng đồng đã được định hình, tạo thành nề nếp giữa các cá nhân trong cộng đồng. Đặc tính của tập quán là bền vững, khố thay đổi. 

Nhìn chung phong tục tập quán là toàn bộ thói quen thuộc về đời sống của con người, được hình thành từ lâu đời và được một cộng đồng/quần thể công nhận, xem đó như nếp sống được truyền qua nhiều thế hệ. Mỗi địa phương, mỗi quốc gia sẽ có phong tục tập quán khác nhau. 

2Những nét phong tục tập quán Việt Nam nổi bật nhất

2.1 Tết Nguyên Đán – Phong tục tập quán Việt Nam đặc trưng

Tết Nguyên Đán là ngày lễ lớn nhất trong năm của Việt Nam với nhiều giá trị nhân văn, thể hiện sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên. Người xưa cho rằng Tết Nguyên Đán là khởi đầu cho chu kỳ canh tác mới, đây là lúc thế hệ con cháu thể hiện lòng tưởng nhớ, tri ân tổ tiên và gắn kết tình làng nghĩa xóm… 

Hẳn bạn đọc của MIA.vn cũng thường gọi dịp Tết này là Tết ta để phân biệt với Tết dương lịch. Năm mới Tết đến cũng là thời điểm mà mọi người dân Việt Nam quây quần bên nhau sum vầy dưới mái ấp, trở về với nguồn cội. Theo phong tục tập quán Việt Nam, vào thời khắc giao thừa các gia đình sẽ làm lễ thắp hương cúng gia tiên đón năm mới, cầu may và sức khỏe cho mọi thành viên. 

2.2 Thờ mẫu Tam phủ, Tứ Phủ – Tôn giáo và tín ngưỡng

Tam Phủ chỉ ba vị thánh thần: Bà Trời (Mẫu Thượng Thiên), Bà Chúa Thượng (Mẫu Thượng Ngàn), Bà Nước (Mẫu Thoải). Còn Tứ phủ sẽ gồm ba vị Mẫu trên và Mẫu Địa Phủ. Tín ngưỡng thờ cúng các Nữ Thần đã xuất hiện từ cách đây hàng nghìn năm, chẳng hạn như trong phong tục tập quán Việt Nam có thờ các thần như: Chúa Kho, Quan Âm Thị Kính, Liễu Hạnh… Theo quan niệm dân tộc, Thiên nhiên chính là Đức Mẹ và con người là con của thiên nhiên, thế nên chúng ta thờ cúng các Nữ Thần là để Ngài che chở, bảo bọc… 

2.3 Tết Thanh minh – Lễ Tết

Tết Thanh minh đã xuất hiện từ bao đời trong phong tục tập quán Việt Nam và được xem là tiết thứ năm trong “nhị thập tứ khí”. Vào những ngày này con cháu sẽ quây quần bên nhau sửa chữa, làm mới và cúng lễ tảo mộ. Dù không phải là dịp Tết lớn nhưng nét văn hóa này cũng thể hiện sự biết ơn cội nguồn và gắn kết tình cảm gia đình của người Việt. 

2.4 Tết Trung thu – Lễ Tết

Phong tục Tết trung thu đã hình thành từ cách đây hàng ngàn năm, mặt Trăng cũng được xem là một biểu tượng thiêng liêng với người Việt. Trăng tròn chính là biểu tượng của sự sum họp, thế nên Tết Trung thu còn được gọi là Tết đoàn viên. Vào dịp này, theo phong tục tập quán Việt Nam mọi người sẽ cùng quây quần bên nhau, ăn bánh trung thu, thưởng trà và trò chuyện. 

2.5 Tục ăn trầu – Giao thiệp

Dân gian ta có câu “miếng trầu là đầu câu chuyện” thế nên hình ảnh miếng trầu còn đi đôi với lời chào. Ngoài ra, nó còn là biểu tượng cho sự tôn kính, thường xuất hiện trong các buổi lễ cưới hỏi, lễ thọ, cúng gia tiên… Hơn nữa, tính phổ biến của trầu cũng rất cao, ở mọi tầng lớp giàu nghèo và vùng miền nào bạn cũng sẽ tìm được loại quả này.

2.6 Lễ hội cầu an bản Mường – Lễ hội Việt Nam 

Lễ hội cầu an bản Mường là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng nhất của đồng bào dân tộc Thái và Mường tại các tỉnh miền cao Tây Bắc. Lễ hội thường được tổ chức vào dịp Tết Nguyên Đán và bao gồm nhiều tục lệ như giết trâu tế tạ Thần linh, cùng nhiều hoạt động phản ánh đời sống vật chất, tinh thần khác…

2.7 Lễ hội Đền Hùng – Lễ hội Việt Nam 

Lễ hội Đền Hùng tại Phú Thọ vẫn thường được gọi bằng cái tên thân thuộc là lễ Giỗ tổ Hùng Vương. Đây là dịp quan trọng của đất nước, lúc mọi người có thể thể hiện lòng biết ơn và tưởng nhớ công ơn dựng nước to lớn của các vua Hùng. Giá trị văn hóa nổi bật cùng tầm ảnh hưởng rộng rãi đã biến lễ hội Đền Hùng thành một trong những di sản văn hóa phi vật thể của nước ta. 

2.8 “Củi hứa hôn” của người Giẻ Triêng

Khi đến tuổi cập kê, các cô gái Giẻ Triêng nếu tìm được một chàng trai ưng ý để cầu hôn và muốn lấy làm chồng thì sẽ lên rừng tìm những cây gỗ, đốn bằng nhau, phơi khô và cõng về xếp ngay ngắn trong nhà chờ “ngày lành tháng tốt” sẽ cõng đến nhà trai. Những bó củi này chính là củi hứa hôn của người Giẻ Triêng. Sau ngày cõng củi hứa hôn thì họ hàng hai bên sẽ chính thức trở thành sui gia với nhau, đi lại thăm hỏi theo phong tục tập quán Việt Nam.

2.9 Lễ ăn cơm mới của người Xá Phó

Lễ ăn cơm mới (Tết cơm mới) của người Xá Phó diễn ra trong 3 ngày chính tương tự như Tết cổ truyền, mỗi ngày sẽ có một nghi thức riêng theo phong tục tập quán Việt Nam. Sau khi xong 3 ngày lễ, theo kinh nghiệm du lịch bạn sẽ được ăn cơm mới của chủ nhà tiếp đãi, lúc này lễ hội mới chính thức xem như là kết thúc. 

2.10 Thổi khèn tìm bạn tình ở chợ tình Sapa

Sapa là nơi cư trú của phần lớn các dân tộc như Mông, Tày, Giáy… Họ sống dọc theo thung lũng Mường Hoa. Chợ tình Sapa thường diễn ra vào chủ nhật mỗi tuần và nằm ở khá xa trung tâm thị trấn, bắt đầu từ đêm thứ Bảy đến rạng sáng Chủ nhật. Thời điểm này phiên chợ rất náo nhiệt với tiếng người cười nói, tán chuyện, vui chơi, tạo cơ hội để đôi trai gái tiếp xúc và làm quen với nhau. Đặc biệt, bạn sẽ thấy người dân địa phương có thể lựa chọn thổ lộ thông qua tiếng khèn, tiếng sáo của mình. 

2.11 Tục bó vỏ ống cơm lam của miền Tây Bắc, Đông Bắc

Cơm lam là món ngon đặc trưng của người Việt, sử dụng nguyên liệu chủ yếu là gạo (thường là gạo nếp) đặt trong ống tre/ống giang/ống nứa và nước chín trên lửa. Dù nhìn có vẻ đơn giản nhưng quá trình nấu cơm lam lại phức tạp, yêu cầu đầu bếp phải canh thời gian thật khéo léo. Theo phong tục tập quán Việt Nam của người Thái, phụ nữ đang ở cữ ăn cơm lam xong sẽ không được vứt đi mà bó vỏ ống lại với nhau của đứa trẻ, thông báo với Thần Chết về một thành viên mới xuất hiện trong gia đình. Nếu không, đứa trẻ chỉ được xem là kẻ “ngụ cư” không được về Mường Then khi tuổi già, sức yếu.

Những phong tục tập quán Việt Nam trên đây đều thể hiện nét đẹp văn hóa dân tộc từ bao đời, được nhiều thế hệ gìn giữ. Hy vọng bạn sẽ mang theo những kinh nghiệm này vào hành trang khi chuẩn bị vali hoặc balo đi du lịch đến bất cứ vùng đất nào khắp cả nước.