Làng tranh Đông Hồ, nơi truyền thụ nét đẹp văn hóa đặc sắc

1Nét đẹp làng tranh Đông Hồ 

- Địa chỉ: xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh

Tranh dân gian Đông Hồ hay còn được biết đến là tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ là một trong những nét nghệ thuật truyền thống nổi tiếng nhất của Việt Nam. Xuất phát từ làng Đông Hồ, Bắc Ninh, tranh Đông Hồ nổi tiếng với sự độc đáo và tinh xảo của từng nét vẽ để từ đó trở thành niềm tự hào của người dân ta.

Làng tranh Đông Hồ nằm bên bờ sông Đuống, thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, cách trung tâm thành phố Bắc Ninh khoảng 16km. Địa điểm này còn được biết đến với tên là làng tranh Đông Hồ Hà Nội do chỉ cách Hà Nội khoảng 35km. Ngày nay, làng tranh Đông Hồ vừa là nơi sản xuất tranh nghệ thuật đặc sắc vừa là điểm du lịch thu hút nhiều khách đến thưởng thức và khám phá.

Làng tranh Đông Hồ đã trải qua hơn 400 năm lịch sử, với hơn 17 dòng họ theo nghề khắc tranh gỗ truyền thống. Nghệ nhân khắc tranh Đông Hồ luôn được đánh giá cao về trình độ và tay nghề điêu luyện. Với ấn tượng về sự lâu dài và tài năng của người làm tranh, người ta thường ghé thăm để trải nghiệm không khí truyền thống và văn hóa tại làng tranh Đông Hồ.

Ngày nay, mặc dù làng Đông Hồ đã thu hẹp về quy mô với hơn 220 hộ dân nhưng nơi đây vẫn là một địa điểm lưu giữ bản sắc làm tranh Đông Hồ cổ truyền độc đáo nhất nước ta.

2Câu chuyện lịch sử của làng tranh truyền thống xứ Kinh Bắc

Làng tranh Đông Hồ với lịch sử hơn 400 năm là nơi nổi tiếng sản xuất tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ - một biểu tượng của nền văn hóa và lịch sử Việt Nam. Người dân tại đây duy trì cách làm tranh khắc gỗ thủ công từ thế kỷ XVI.

Trong đó, làng tranh Đông Hồ đã phát triển mạnh mẽ từ cuối thế kỷ XVIII đến năm 1944 với sự đóng góp của 17 dòng họ trong làng. Tuy nhiên, những năm kháng chiến Pháp gặp nhiều khó khăn, làng tranh bị thiêu rụi và nghề làm tranh gián đoạn. Đến năm 1967, khi hòa bình thiết lập ở miền Bắc, làng tranh Đông Hồ bắt đầu hành trình khôi phục của mình.

Trong quá khứ, làng tranh Đông Hồ thường tổ chức chợ tranh vào dịp tháng Chạp hàng năm, thu hút đông đảo người mua lẫn du khách hiếu kỳ muốn đến chiêm ngưỡng tranh khắc gỗ. Tuy nhiên, sau những năm 40 của thế kỷ trước, nghề làm tranh tại làng bắt đầu giảm sút do thị trường không còn nhiều nhu cầu. Tình hình này tiếp tục diễn ra vào năm 1990, khi hợp tác xã tranh Đông Hồ giải thể và nhiều gia đình chuyển sang nghề làm hàng mã.

Tính đến tháng 3 năm 2013, nghề làm tranh Đông Hồ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và đưa vào danh sách cần được bảo vệ khẩn cấp. Mặc dù không còn như xưa, giá trị tranh Đông Hồ vẫn thu hút biết bao trái tim yêu nghệ thuật và duy trì sức sống đến tận ngày nay. 

3Kinh nghiệm khám phá làng tranh Đông Hồ

3.1 Thời điểm thích hợp để đi “ngắm tranh”

Để có trải nghiệm tốt nhất khi thăm làng tranh Đông Hồ, bạn có thể ghé thăm và tham quan vào tất cả các ngày trong tuần. Thường thì từ tháng 1 đến 3 âm lịch được coi là thời điểm lý tưởng nhất để bạn xách balo lên và đến làng tranh vì khi ấy không khí khá dịu dàng và mát mẻ, giúp bạn cảm nhận hết những nét đặc sắc của làng tranh.

Khung giờ phù hợp nhất để thăm làng là buổi sáng từ 9h đến 11h và buổi chiều từ 14h đến 17h. Trong khoảng thời gian này, bạn có thể tận hưởng không gian yên bình của làng, tham quan các cơ sở của nghệ nhân và tận hưởng nét đẹp truyền thống của tranh Đông Hồ.

3.2 Đường đến làng tranh

Làng tranh dân gian Đông Hồ có địa chỉ tại xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh, cách trung tâm Hà Nội khoảng 35km và nằm ngay bên bờ nam sông Đuống. Để đến được làng tranh thì bạn có nhiều phương tiện để lựa chọn như:

- Xe buýt tuyến 204 (Hà Nội - Thuận Thành, Bắc Ninh): Lộ trình của tuyến xe bắt đầu từ điểm trung chuyển Long Biên, đi qua Nguyễn Văn Long, Quốc lộ 5, Ngã tư Phú Thị, Phố Sủi, Chùa Keo, Đức Hiệp, Thanh Hoài, Tám Á rồi đến thị trấn Hồ (Thuận Thành). Từ thị trấn Hồ, bạn có thể sử dụng xe ôm để đi khoảng vài km nữa là sẽ đến tận làng tranh Đông Hồ. 

- Phương tiện cá nhân (xe máy, ô tô,...): Đi theo đường quốc lộ 5 đến gần ngã tư Phú Thị, rồi rẽ trái vào quốc lộ 18B. Tiếp tục qua phố Sủi, chợ Keo, chợ Dâu, rồi rẽ trái xuống đường đê. Đi thêm khoảng 3km sẽ đến làng tranh Đông Hồ. Bạn cũng có thể chọn cung đường đi từ chợ Dâu rồi đi thẳng đến thị trấn Hồ, sau đó rẽ trái vào quốc lộ 38. Khi đến gần cầu Hồ bạn rẽ trái theo đường Thiên Đức, tiếp tục đi thẳng khoảng 2km và bạn sẽ tới làng tranh dân gian Đông Hồ.

3.3 Làm gì khi đến làng tranh Đông Hồ?

3.3.1 Chiêm ngưỡng các bức tranh đầy độc đáo

Tranh làng Hồ là những tác phẩm nghệ thuật được ưa chuộng vì khả năng thể hiện những đề tài gần gũi, liên quan đến hình ảnh của làng quê và cuộc sống bình dị hàng ngày của người Việt. Nghệ nhân làng Hồ biết cách tận dụng và biến các nguyên liệu thô sơ từ thiên nhiên để tạo ra những gam màu truyền thống, không chỉ tươi sáng mà còn có độ bền cao. Chẳng hạn như màu chàm từ lá cây Chàm, màu đỏ thắm từ vỏ cây Van, màu đen từ tro của lá cây Tre hoặc tro Voan...

Các bức tranh độc đáo này thường được in trên giấy Dó, một loại giấy được sản xuất thủ công từ cây Dó mọc tự nhiên trong rừng. Nền giấy thường được phủ một lớp nhựa thông hoặc một lớp hồ có chứa ít bột từ vỏ sò Điệp để tạo ra một bề mặt sáng lấp lánh. Do đó, giấy Dó còn được gọi là giấy Điệp, đặc trưng bởi vẻ đẹp tự nhiên và tinh tế của nó.

3.3.2 Tham gia lễ hội dân gian tranh Đông Hồ 

Nếu bạn có cơ hội ghé thăm vào dịp từ ngày 14/3 đến 16/3 âm lịch, bạn sẽ được tham gia vào một trải nghiệm độc đáo và thú vị với lễ hội tranh. Hàng năm, lễ hội tranh tại Thuận Thành, Bắc Ninh thu hút đông đảo du khách đến để thưởng thức không khí sôi động và màu sắc của lễ hội làng quê.

Ngoài ra, làng tranh Đông Hồ còn là nơi tổ chức chợ tranh đặc sắc vào tháng Chạp, với năm phiên chợ diễn ra vào các ngày 6, 11, 16, 21, 26. Ngay từ buổi sáng sớm, người ta có thể thấy dòng người háo hức hướng về làng Hồ, tạo nên không khí sôi động như một lễ hội truyền thống. Nhiều người đến chợ không chỉ để mua bán tranh mà còn để thưởng thức những tác phẩm nghệ thuật độc đáo của làng Đông Hồ. 

3.3.3 Tự tay làm bức tranh Đông Hồ 

Đến làng tranh Đông Hồ, bạn còn được chìm đắm trong quá trình sản xuất tranh Đông Hồ, một trải nghiệm thú vị nhưng cũng đòi hỏi sự tinh tế và kỹ thuật cao. Hành trình này được chia thành ba công đoạn chính, bắt đầu bằng việc tạo mẫu tranh. Tại đây, bạn sẽ lựa chọn đề tài, ý nghĩa, bố cục và màu sắc cho bức tranh của mình. Sử dụng bút lông và mực Nho, bạn sẽ tạo ra một bức tranh mẫu trên giấy mỏng và phẳng sau đó sẽ được sử dụng để khắc ván.

Tiếp theo là công đoạn khắc ván, nơi mỗi màu trong tranh mẫu đều đòi hỏi một bản khắc riêng. Bạn sẽ sử dụng ván được làm từ gỗ thị hoặc gỗ thừng mực, có thớ đa chiều để mang lại sự mềm mại cho bức tranh cũng như giúp quá trình khắc trở nên dễ dàng hơn. Bằng bộ ve với 30-40 mũi đục thép cứng, bạn sẽ tạo ra các chi tiết nhỏ và tinh xảo trên ván.

Quá trình in tranh là bước tiếp theo, nơi bạn sẽ nhúng thét làm từ lá thông vào chậu màu. Thét được quét đều lên mặt bìa và ván in. Bạn sẽ đặt ván lên bìa và ấn xuống để màu thấm đều. Sau đó, ván in sẽ được nâng lên và tranh được gỡ ra khỏi ván in. Bức tranh sau đó sẽ được phơi khô, và quy trình in sẽ được lặp lại cho đến khi tất cả các màu được thêm vào. Bản nét đen thường được in cuối cùng.

3.3.4 Mua tranh làng Đông Hồ về làm quà 

Khi ghé thăm và du lịch làng tranh dân gian Đông Hồ, một món quà không thể bỏ qua để mang về và tặng cho người thân, bạn bè chính là những bức tranh khắc gỗ truyền thống. Ngoài ra, làng Đông Hồ còn trưng bày nhiều món quà lưu niệm mang đậm phong cách tranh Đông Hồ độc đáo mà bạn có thể tham khảo và mua về để làm kỷ niệm đặc biệt.

Xem thêm: Du lịch Hà Nội, hành trình trở về quá khứ nghìn năm văn hiến

4Một vài lưu ý khi tham quan làng tranh Đồng Hồ 

Khám phá làng tranh Đông Hồ là một trải nghiệm vô cùng thú vị, đưa bạn đến gặp gỡ với văn hóa độc đáo của đất Kinh Bắc. Để có một chuyến đi hoàn hảo, hãy lưu ý những điểm sau:

- Trang phục: Bạn nên chọn những bộ quần áo thoải mái nhưng vẫn kín đáo, phù hợp khi tham quan làng tranh Đông Hồ, đặc biệt nếu trong kế hoạch du hí của bạn còn bao gồm thăm viếng các đền chùa xung quanh.

- An toàn giao thông: Nếu di chuyển bằng xe máy, bạn hãy chú ý và lái xe cẩn thận, đặc biệt là trên các đoạn đường đê, nơi có thể xảy ra các tai nạn giao thông.

- Tìm hiểu trước: Trước khi đến làng Đông Hồ, bạn hãy tìm hiểu thông tin về làng trên các trang mạng để có cái nhìn tổng quan và chuẩn bị tốt cho chuyến đi.

- Giữ sự yên tĩnh: Làng tranh Đông Hồ mang đến không gian yên bình, tĩnh lặng, khác biệt hoàn toàn so với sự xô bồ, ồn ào ở thành phố. Do đó, bạn hãy trân trọng và giữ gìn sự yên tĩnh này nhé.

- Giá thành sản phẩm: Sản phẩm tại làng tranh Đông Hồ đảm bảo về chất lượng, bạn không phải lo lắng về hàng giả hay nhái. Mỗi bức tranh là tác phẩm tinh tế của các nghệ nhân, vì vậy giá thành thường dao động từ 20,000 VND đến 150,000 VND mỗi bức tranh.

Trên đây là những nét đặc sắc của làng tranh Đông Hồ mà bạn có thể lưu vào cẩm nang du lịch Hà Nội và Bắc Ninh của mình nhé. MIA.vn tin rằng bằng việc bỏ thời gian để đến đây tham quan sẽ khơi gợi cho bạn niềm tự hào về văn hóa lẫn lịch sử của dân tộc.