Ý nghĩa và cách chuẩn bị mâm cúng tất niên chuẩn phong tục Việt

1 Ý nghĩa của mâm cúng tất niên

Mâm cơm tất niên là một truyền thống không thể thiếu trong văn hóa Tết Việt Nam, thường được chuẩn bị công phu và thịnh soạn hơn bất kỳ bữa cơm nào khác trong năm. Đây không chỉ là dịp để mỗi gia đình cùng nhau tổng kết một năm đã qua, chia sẻ những thành tựu và rút kinh nghiệm từ những điều chưa làm được, mà còn là lúc để gác lại mọi lo toan, hướng tới một năm mới tràn đầy hy vọng và hạnh phúc.

Như cuốn sách “Tục thờ cúng của người Việt” xuất bản bởi NXB Văn hóa - Thông tin đã ghi chép, Tết Nguyên Đán là thời điểm linh thiêng khi mọi người, dù ở xa hay gần, đều tìm về tổ ấm để đoàn tụ. Mâm cỗ tất niên sau khi đã cúng xong, không chỉ là biểu tượng của lòng biết ơn tổ tiên mà còn là nguồn lộc phước cho mọi thành viên trong gia đình.

Bữa cơm chiều 30 Tết mang một ý nghĩa thiêng liêng, là dịp để các thế hệ trong gia đình gắn kết, chia sẻ và cùng nhau đón chào năm mới. Theo quan niệm truyền thống, một gia đình có càng nhiều thế hệ cùng quây quần bên mâm cơm tất niên thì càng thể hiện sự phúc lộc và may mắn.

Mỗi vùng miền ở Việt Nam lại có những phong tục riêng trong việc chuẩn bị và thực hiện nghi lễ cúng tất niên. Tùy thuộc vào quan điểm và điều kiện của từng gia đình, mâm cỗ tất niên còn mời bạn bè và người thân đến tham dự và sẻ chia, tạo nên không khí ấm áp và sum vầy.

Xem thêm: Lịch nghỉ Tết Nguyên Đán 2025 kéo dài đến 9 ngày

2 Thời gian cúng tất niên

Lễ cúng tất niên thường được tổ chức vào chiều ngày 30 Tết hoặc ngày 29 nếu tháng Chạp không đủ 30 ngày. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại, nhiều gia đình đã linh hoạt hơn trong việc sắp xếp thời gian tổ chức tiệc tất niên để phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của mình.

Trong nhịp sống hiện đại, dù thời gian và cách thức tổ chức có thể thay đổi nhưng tinh thần của lễ cúng tất niên - sự đoàn viên, sum họp và tri ân vẫn luôn được gìn giữ và trân trọng. Đó là nét đẹp văn hóa, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại, làm phong phú thêm di sản tinh thần của dân tộc Việt Nam.

3 Mâm cúng tất niên theo từng miền

Mâm cúng tất niên thường có sự khác nhau giữa từng miền, điều này tạo nên sự đặc sắc trong văn hóa Việt Nam.

3.1 Miền Bắc

Trong không khí rộn ràng của các dịp lễ Tết, người dân miền Bắc luôn đặc biệt chú trọng việc chuẩn bị các nghi lễ và đồ cúng. Một trong những nét đặc trưng không thể thiếu là mâm cúng tất niên thường được chuẩn bị một cách bài bản và trang trọng.

Mâm cỗ cúng 30 Tết của người miền Bắc thường gồm những món ăn truyền thống như sau:

- Bánh chưng

- Giò nạc và giò thủ

- Dưa hành

- Măng ninh lưỡi lợn, mọc nước

- Món xào, nem, rau nộm

- Cơm 3 bát

Mâm cỗ thường được sắp xếp theo hình thức 4 bát, 4 đĩa hoặc lớn hơn với 6 bát, 6 đĩa, thậm chí 8 bát, 8 đĩa. Có những gia đình chuẩn bị mâm cỗ lớn xếp cao từ 2 đến 3 tầng, thể hiện sự phong phú và đa dạng của ẩm thực Tết.

Bốn bát chủ đạo thường bao gồm các món như bát bóng thả, bát mọc nấu với nấm hương, bát giò hầm măng lưỡi lợn, bát miến dong nấu với nước dùng gà và rau củ hoặc các món sơn hào hải vị như bát vây, bát hải sâm, bát bồ câu tần hạt sen.

Bốn đĩa chính thường gồm đĩa gà luộc lá chanh, đĩa thịt heo, đĩa giò lụa, đĩa chả quế cùng với các lựa chọn khác như đĩa nem rán, đĩa thịt đông, đĩa giò thủ, đĩa nộm su hào, đĩa hành cuộn, đĩa cá kho riềng, đĩa rau củ xào với lòng gà hoặc đĩa xào hạnh nhân.

Không thể thiếu trong mâm cúng tất niên miền Bắc là bánh chưng kèm dưa hành hoặc đĩa xôi gấc, xôi vò. Ngoài các món mặn, mâm cỗ cũng bao gồm hoa tươi, cành đào, trầu cau, trà rượu, gạo muối nhằm thể hiện lòng thành kính và sự tôn trọng trong nghi lễ cúng.

Đối với các gia đình cúng chay miền Bắc, mâm cơm chay thường gồm:

- Bánh chưng chay

- Chè bà cốt, chè kho

- Cơm

- Giò chay

- Xôi đậu xanh

- Đậu rán

- Canh đu đủ chay

- Nộm đu đủ

3.2 Miền Trung

Ở miền Trung Việt Nam, các nghi lễ Tất niên cuối năm rất được coi trọng. Mỗi gia đình ở đây thường tổ chức mâm cúng thịnh soạn để dâng lên ông bà, tổ tiên với hy vọng cầu nguyện cho một năm mới gặp nhiều may mắn và thuận lợi.

Mâm cúng tất niên ở miền Trung thường bao gồm cả mâm chay và mâm mặn, tùy thuộc vào điều kiện và sự chuẩn bị của từng gia đình. Mỗi món ăn được chuẩn bị công phu, tỉ mỉ và trang trí đẹp mắt, thể hiện tấm lòng của gia chủ.

Các món ăn cơ bản trong mâm cỗ cúng Tất niên miền Trung thường gồm:

- Bánh chưng và bánh tét

- Gà trộn rau răm

- Thịt heo luộc, miến, chả, thịt đông

- Bánh mật, bánh phồng tôm

- Dưa món

- Canh măng

- Cá chiên

Mâm cúng tại miền Trung còn có thêm mâm ngũ quả với các loại quả như đu đủ, thanh long, dưa hấu và lê. Mỗi loại mang một ý nghĩa riêng biệt như thịnh vượng, may mắn và thuận lợi. Cách bày trí mâm ngũ quả ở miền Trung thường đơn giản nhưng vẫn đẹp mắt với quả lớn đặt phía sau và quả nhỏ trên cùng.

Ngoài ra, không thể thiếu trong mâm cúng tất niên là vàng mã. Số lượng và cách chuẩn bị vàng mã phụ thuộc vào điều kiện và văn hóa tín ngưỡng của từng địa phương.

3.3 Miền Nam

Mâm cúng tất niên ở miền Nam phản ánh nét đặc trưng của văn hóa ẩm thực địa phương, thể hiện sự tôn trọng và lòng thành kính trong nghi lễ cuối năm. Theo tìm hiểu của MIA.vn, với khí hậu nắng nóng đặc trưng nên người miền Nam thường chọn những món nguội để chuẩn bị cho mâm cơm tất niên, bao gồm:

- Bánh tét

- Canh măng tươi

- Củ cải ngâm

- Canh khổ qua nhồi thịt

- Thịt kho tàu

- Thịt heo luộc

- Gỏi tôm thịt

- Chả giò

- Dưa giá

- Củ kiệu

Đi kèm với mâm cúng tất niên là mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả cúng tất niên ở miền Nam thường bao gồm mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài và sung mang ý nghĩa “Cầu – sung – vừa – đủ – xài”, cầu mong một năm mới sung túc và viên mãn. Thêm vào đó, dưa hấu hay thanh long cũng thường được bày trên mâm cỗ, nhưng không sử dụng chuối, cam hay lê như ở miền Bắc.

Khi cúng tất niên, người miền Nam thường chia làm hai mâm cỗ: một mâm cúng gia tiên tại bàn thờ trong nhà và một mâm cúng trời, đất ở khoảng sân trước nhà. Mỗi mâm cỗ được chuẩn bị tùy theo điều kiện kinh tế của gia đình nhưng luôn thể hiện lòng thành và trang nghiêm. Lễ vật cúng tất niên cơ bản bao gồm hương, đèn, mâm ngũ quả, hoa tươi, giấy tiền, vàng mã, trầu cau, trà, rượu, bánh chưng, v.v. Mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền được đặt trên bàn thờ suốt ba ngày Tết, trong khi mâm cỗ mặn được đặt ở bàn thờ phụ và sau khi cúng có thể được dọn xuống.

4 Những lưu ý khi cúng tất niên

Cúng tất niên là một phần quan trọng trong chuỗi nghi lễ truyền thống của người Việt và dù không yêu cầu sự trang trọng cầu kỳ, nhưng vẫn cần được chuẩn bị một cách chu đáo và tôn nghiêm.

Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi thực hiện lễ cúng tất niên:

- Dù không cần quá cầu kỳ, mâm cúng tất niên vẫn cần có các món ăn truyền thống ngày Tết và được bày biện sạch sẽ, gọn gàng.

- Tùy vào điều kiện kinh tế, gia đình có thể chuẩn bị mâm cúng ít hay nhiều, nhưng vẫn phải đảm bảo sự thành kính.

- Trước khi cúng, gia đình cần dọn dẹp bàn thờ và nhà cửa cho thật sạch sẽ.

- Tránh đặt mâm ngũ quả chính giữa bàn thờ để không che khuất trục linh khí từ bát hương.

- Tất niên là dịp để gia đình sum vầy, vì vậy cần có sự tham gia của tất cả các thành viên.

- Tránh cãi vã, nói xấu, thay vào đó nên chia sẻ những câu chuyện vui và lời chúc tốt lành.

- Lễ cúng thường diễn ra tại bàn thờ gia tiên và có thể bao gồm một lễ cúng ngoài trời tùy theo điều kiện gia đình.

- Việc cúng chay hay mặn tùy thuộc vào văn hóa và tín ngưỡng của mỗi gia đình.

- Hương và đèn là hai lễ vật không thể thiếu trong ngày cúng tất niên, đây là biểu tượng cho sự tinh tú và là sợi dây gắn kết giữa cõi âm và cõi dương.

Trên đây là những chia sẻ của MIA.vn về cách chuẩn bị mâm cúng tất niên cuối năm theo đúng phong tục truyền thống từng vùng miền. MIA.vn hy vọng bạn và cả gia đình sẽ có thể chuẩn bị một lễ cúng tất niên thật tươm tất và chỉn chu để dâng lên ông bà, tổ tiên. Đừng quên theo dõi Cẩm nang du lịch để có được những gợi ý thú vị cho ngày Tết thêm phần trọn vẹn nhé.