Nguồn gốc của Raclette gắn liền với đời sống của những người chăn cừu ở bang Valais (Thụy Sĩ). Vào thế kỷ thứ 13, trong những tháng hè dài đằng đẵng khi phải đưa đàn gia súc lên các thảo nguyên cao để gặm cỏ, những người đàn ông này chỉ mang theo những thực phẩm cơ bản nhất: bánh mì thô, một ít khoai tây và những bánh phô mai lớn.

Phô mai Raclette: Vũ điệu tan chảy của tinh hoa ẩm thực vùng Alps 2

Phô mai Ractelle đã khẳng định vị thế của mình trong lòng tín đồ sành ăn với hương vị béo ngậy nồng nàn hiếm tìm thấy ở các loại khác. Ảnh minh họa: Culture Cheese Magazine

Trong những đêm lạnh giá bên đống lửa trại, họ phát hiện ra rằng khi đặt bánh phô mai gần lửa, lớp bề mặt của nó sẽ mềm đi và tan chảy. Họ dùng một con dao gỗ hoặc kim loại cạo lớp phô mai béo ngậy đó lên bánh mì hoặc khoai tây luộc. 

Ban đầu, món ăn này được gọi là "Bratchäs" (trong tiếng Đức nghĩa là phô mai nướng). Tên gọi "Raclette" chỉ thực sự phổ biến từ thế kỷ 19, bắt nguồn từ động từ tiếng Pháp "racler", có nghĩa là "cạo" - hành động đặc trưng nhất tạo nên linh hồn của món ăn.

Từ một món ăn mộc mạc của tầng lớp lao động, Raclette bắt đầu hành trình chinh phục các bàn tiệc thượng lưu và trở thành niềm tự hào quốc gia. Bước ngoặt lớn nhất xảy ra tại Triển lãm Quốc gia năm 1964 tại Lausanne, nơi món ăn này được giới thiệu rộng rãi đến công chúng quốc tế. Kể từ đó, Raclette không còn là bí mật của vùng Valais mà đã trở thành biểu tượng toàn cầu của ẩm thực Thụy Sĩ.

Để bảo vệ danh tiếng và ngăn chặn các sản phẩm kém chất lượng, chứng nhận Bảo hộ Xuất xứ (Appellation d'Origine Protégée - AOP) đã được thiết lập cho "Raclette du Valais". Một bánh phô mai chuẩn AOP phải đáp ứng những tiêu chuẩn cực kỳ khắt khe. Sữa phải từ giống bò bản địa được chăn thả trên các đồng cỏ có độ cao quy định, không sử dụng chất bảo quản hay thức ăn công nghiệp, và quá trình sản xuất phải tuân theo phương pháp truyền thống đã có từ hàng trăm năm.

Điều tạo nên sức quyến rũ đặc biệt của phô mai Raclette nằm ở kết cấu bán cứng và hàm lượng chất béo lý tưởng. Đây là loại phô mai duy nhất được thiết kế để "chảy" một cách hoàn hảo mà không bị tách dầu hay trở nên quá dai.

Chất lượng của Raclette bắt đầu từ chính những gì con bò ăn. Vào mùa hè, khi tuyết tan, những đàn bò được lùa lên những cánh đồng cỏ xanh mướt đầy hoa dại và thảo mộc dại. Chính những loại cỏ thơm này đã tạo ra nguồn sữa béo ngậy, giàu vitamin và mang theo những nốt hương tinh tế của thiên nhiên.

Phô mai Raclette: Vũ điệu tan chảy của tinh hoa ẩm thực vùng Alps 3

Phô mai Raclette không chỉ là món ăn, mà là một "vũ điệu tan chảy" đầy nghệ thuật từ vùng núi Alps, khiến ai có dịp thưởng thức đều trót say đắm. Ảnh minh họa: Allrecipes

Quá trình làm phô mai bắt đầu khi sữa còn tươi rói. Sau khi được đông tụ và cắt thành những hạt nhỏ, phần sữa này được nấu nhẹ rồi ép vào các khuôn tròn lớn. Những bánh phô mai này sau đó được ngâm trong nước muối để tạo lớp vỏ và ngăn chặn vi khuẩn, đồng thời giúp hương vị trở nên đậm đà hơn.

Mỗi bánh phô mai Raclette giống như một thực thể sống cần được chăm sóc. Trong các hầm đá tự nhiên có độ ẩm lên tới 90%, phô mai sẽ được ủ chín trong ít nhất 3 đến 6 tháng. Hàng tuần, những người thợ làm phô mai (maître fromager) phải lật từng bánh phô mai nặng hàng chục kg và chải chúng bằng nước muối pha với các chủng vi khuẩn đặc biệt.

Chính quá trình này tạo ra lớp vỏ màu cam nâu đặc trưng và mùi hương nồng nàn không thể nhầm lẫn. Khi phô mai già đi, các protein trong sữa bị phá vỡ, tạo ra các hợp chất hương vị mới: từ vị sữa tươi dịu nhẹ chuyển sang vị ngậy của bơ, rồi đến vị cay nhẹ của hạt tiêu và thoảng hương trái cây chín. Những dòng Raclette thượng hạng có thể được ủ lên đến 12 tháng, mang lại kết cấu cứng hơn và hương vị sâu lắng, nồng nàn hơn bao giờ hết.

Thưởng thức Raclette không phải là một bữa ăn nhanh. Đó là một nghi thức xã hội kéo dài, nơi thời gian dường như ngưng đọng để nhường chỗ cho những cuộc trò chuyện và sự sẻ chia.

Phô mai Raclette: Vũ điệu tan chảy của tinh hoa ẩm thực vùng Alps 4

Hành trình thưởng thức phô mai Ractelle đòi hỏi tốn nhiều tâm tư, khi người ta phải đợi lớp phô mai sủi bọt tăm, sau đó dùng dao cạo xuống đĩa. Ảnh minh họa: VNExpress

Cách thưởng thức nguyên bản và ngoạn mục nhất là sử dụng nửa bánh phô mai lớn đặt trên một giá đỡ chuyên dụng dưới một lò nướng nhiệt điện (hoặc lửa than). Khi lớp bề mặt phô mai bắt đầu sủi tăm, chuyển sang màu vàng sậm và bắt đầu tỏa mùi thơm "quyến rũ một cách bạo liệt", người phục vụ sẽ dùng dao cạo dứt khoát lớp phô mai đang tan chảy đó xuống đĩa của thực khách.

Khoảnh khắc lớp phô mai mềm mịn phủ lên những hạt khoai tây nóng hổi là một trải nghiệm thị giác và khứu giác khó quên. Người Thụy Sĩ tin rằng, lớp phô mai phải có độ chảy "mượt như lụa" nhưng vẫn phải giữ được độ kết dính nhất định mới được coi là đạt chuẩn.

Để cân bằng vị béo ngậy cực độ của phô mai, người dân vùng Alps đã đúc kết ra những sự kết hợp nguyên liệu hoàn hảo qua nhiều đời.

Nguyên liệu quan trọng nhất chính là khoai tây. Không phải loại khoai tây nào cũng phù hợp để thưởng thức cùng với phô mai Ractelle. Người ta thường chọn những loại khoai tây có kích thước nhỏ, chắc thịt, da mỏng được luộc chín nguyên vỏ.

Phô mai Raclette: Vũ điệu tan chảy của tinh hoa ẩm thực vùng Alps 5

Để trung hòa vị béo của phô mai, người ta thường ăn kèm với các loại đồ muối chua, khoai tây để kích thích vị giác. Ảnh minh họa: Wisconsin Cheese

Để cân hòa vì với chất béo, các loại đồ chua là thành phần không thể thiếu. Dưa chuột bao tử muối (cornichons) và hành tây muối chua cung cấp độ giòn và vị chua thanh thoát, giúp kích thích vị giác và ngăn cảm giác ngấy. Sự xuất hiện của các loại thịt nguội vùng cao như Viande des Grisons (thịt bò khô Thụy Sĩ) hay Salami không chỉ làm phong phú thêm protein mà còn gia tăng độ đậm đà cho bữa tiệc.

Có một quy tắc truyền thống mà nhiều người Thụy Sĩ vẫn tuân thủ nghiêm ngặt: Khi ăn Raclette chỉ nên uống rượu vang trắng hoặc trà nóng. Trong trường hợp này, rượu vang trắng từ vùng Valais, đặc biệt là giống nho Fendant là sự lựa chọn tối ưu.

Phô mai Raclette: Vũ điệu tan chảy của tinh hoa ẩm thực vùng Alps 6

Phô mai Ractelle thường được kết hợp cùng vang trắng để tôn lên hương vị béo ngậy nồng nàn đặc trưng. Ảnh minh họa: Bergbahnen Engstligenalp AG

Trà đen nóng cũng là một lựa chọn tuyệt vời vì giúp dạ dày tiêu hóa phô mai tốt hơn. Ngược lại, việc uống nước lạnh được coi là "điều cấm kỵ" vì niềm tin dân gian cho rằng nước lạnh sẽ làm phô mai đông cứng lại trong dạ dày, gây khó tiêu.

Nếu bạn có cơ hội trải nghiệm món ăn này, hãy ghi nhớ một vài lưu ý nhỏ:

- Đừng bỏ qua lớp vỏ giòn: Lớp vỏ phô mai sau khi nướng sẽ trở nên giòn rụm và là phần đậm đà nhất (được gọi là "la religieuse").

- Kiểm soát độ chín: Đừng nướng phô mai quá lâu đến mức cháy đen. Điều đó sẽ làm mất đi độ béo tự nhiên và tạo ra vị đắng không mong muốn.

- Thứ tự thưởng thức: Hãy bắt đầu với khoai tây và đồ chua để đánh thức vị giác, sau đó mới đến phô mai và thịt nguội.

Phô mai Raclette không đơn thuần là một sản phẩm từ sữa, nó là một chương sử sống động về vùng núi Alps hùng vĩ. Dù bạn thưởng thức nó trong một nhà hàng 5 sao ở Zurich hay trong một căn bếp nhỏ ấm cúng, Raclette vẫn luôn giữ nguyên giá trị cốt lõi của mình. Đó là sự chân thành, tan chảy và nồng nàn như chính tâm hồn của những con người vùng cao. Xách vali ra và đi thưởng thức ngay thôi.