Thưởng thức bánh khảo, hương vị tết cổ truyền vùng cao Tây Bắc

1 Giới thiệu món bánh khảo

Bánh khảo là một trong những món bánh truyền thống đặc trưng của ẩm thực Việt Nam, đặc biệt phổ biến ở Cao Bằng và một số tỉnh miền núi phía Bắc. Với hình dáng nhỏ gọn và hương vị đặc biệt, bánh khảo không chỉ là một món ăn vặt yêu thích mà còn thường được dùng trong các dịp lễ tết, hội hè và những sự kiện quan trọng trong đời sống của người dân địa phương.

Bánh khảo không chỉ được yêu thích vì sự ngon miệng mà còn nhờ giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc của nó. Được làm từ những nguyên liệu đơn giản nhưng tinh tế, bánh khảo là sự kết hợp hoàn hảo giữa truyền thống và sự sáng tạo trong ẩm thực Việt Nam. Nếu có dịp du lịch Cao Bằng thì bạn đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức món bánh này nhé.

2 Ý nghĩa món bánh khảo

Vào cuối mùa thu hoạch, bà con Cao Bằng thường chọn lọc kỹ lưỡng những hạt nếp ngon nhất, sau đó đem phơi thật khô và cất giữ cẩn thận. Phần gạo nếp này sẽ được dành riêng cho dịp Tết, một phần để gói bánh chưng, nấu xôi, phần khác dùng làm các loại bánh truyền thống, trong đó có bánh khảo. Đây là loại bánh đòi hỏi sự tỉ mỉ trong từng công đoạn để trở thành món quà biếu hoặc được dâng lên bàn thờ tổ tiên.

Thoạt nhìn, nhiều người có thể so sánh bánh khảo với oản – một loại bánh phổ biến ở các vùng đồng bằng. Cả hai đều có sự tương đồng nhất định, nhưng oản thường chỉ được dùng trong việc thờ cúng và ít được ăn. Oản có dạng hình chóp, ép chặt và không có nhân. Trong khi đó, bánh khảo lại thường được làm hình vuông hoặc chữ nhật, kích thước nhỏ vừa tay, mềm mại, dễ ăn và không bị ngán. Bánh khảo còn có lớp nhân mỏng, có thể là lạc và vừng trộn với đường phên hoặc nhân đậu xanh, đậu đỏ được sên nhuyễn, tùy theo sở thích từng người.

Đồng bào các dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Nùng và Tày, rất yêu thích màu sắc rực rỡ, không chỉ trong trang phục mà còn ở các món ăn ngày Tết. Họ thường dùng giấy màu xanh, đỏ, tím, vàng... để gói bánh khảo. Mỗi chiếc bánh được gói gọn gàng, xếp thành từng phong gồm 5 hoặc 10 chiếc, mỗi chiếc lại được bao bọc bởi một màu giấy khác nhau, tạo nên sự bắt mắt. Khi có khách đến chơi nhà, gia chủ sẽ mời bánh khảo, từng chiếc được bóc ra để thưởng thức. Vị thơm của nếp rang hòa quyện cùng vị ngọt bùi của đường, lạc, vừng, nhấp thêm chén trà nóng sẽ khiến bạn không khỏi xuýt xoa khen ngợi.

Người Nùng và Tày tin rằng bánh khảo tượng trưng cho đất mẹ với lớp vỏ từ gạo nếp, còn nhân bên trong là biểu trưng cho sự hòa hợp và đoàn kết. Vị ngọt của bánh tượng trưng cho tình yêu thương. Tổng thể chiếc bánh là sự kết nối yêu thương giữa người với người, giữa các bản làng và dân tộc với nhau. Khi thưởng thức bánh khảo, cùng nhấp chén trà và trao đổi những câu chuyện đầu xuân, sự gắn kết sẽ càng thêm bền chặt và ấm áp.

Ngày nay, bánh khảo không chỉ xuất hiện trong những tập tục truyền thống mỗi dịp Tết mà còn trở thành một món ăn được nhiều gia đình sản xuất thương mại với số lượng lớn. Trong khi thị trường tràn ngập các loại bánh kẹo công nghiệp, bánh khảo truyền thống với hương vị độc đáo, riêng biệt đang dần được ưa chuộng trở lại trong dịp lễ Tết. Bên cạnh đó, nhiều bạn đến du lịch Cao Bằng cũng chọn mua bánh khảo về làm quà cho người thân, bạn bè nên nhu cầu cũng tăng lên.

3 Quy trình làm nên những chiếc bánh khảo

Quy trình làm ra một mẻ bánh khảo nhìn có vẻ đơn giản nhưng thực tế lại đòi hỏi sự khéo léo và tốn khá nhiều thời gian. Để có được bột gạo đạt chuẩn, các bà, các mẹ thường chọn loại nếp nương mới hoặc nếp ong nổi tiếng ở Tràng Định, Lạng Sơn để mang đến hương vị thơm ngon nhất. Những hạt nếp phải căng tròn, không bị vỡ, được rang trên bếp củi trong những chiếc chảo gang dày. Việc rang nếp phải thực hiện đều tay với lửa vừa đủ để gạo không bị cháy. Sau khi rang, nếp sẽ được giã trong cối đá cho đến khi thành bột mịn, sau đó đem rây để loại bỏ cặn thô, chỉ giữ lại phần bột mịn nhất và đem ủ trong khoảng một tuần.

Sau khi bột đã được ủ đủ thời gian, tiếp đến là công đoạn trộn với đường. Đường dùng để làm bánh phải là loại đường phên – loại đường thường được sử dụng trong các món bánh truyền thống của đồng bào dân tộc vì không quá ngọt. Đường phên sẽ được giã mịn trước khi trộn đều với bột nếp. Trong quá trình trộn, người làm bánh phải thật khéo léo để bột và đường hòa quyện đều nhau, vì đây là một trong những công đoạn quan trọng nhất. Sau đó, hỗn hợp này sẽ được rây thêm một lần nữa rồi ủ tiếp từ 3 đến 4 ngày.

Phần nhân của bánh có thể là lạc, vừng đen, vừng trắng, tất cả đều được rang thơm rồi giã nhuyễn cùng với đường phên. Nếu sử dụng nhân đậu xanh, sau khi đậu được ngâm và đồ chín sẽ được sên với đường cho thật nhuyễn và mịn. Đặc điểm của bánh khảo là cả vỏ và nhân bánh đều có vị ngọt, nhưng độ ngọt chỉ vừa phải, không gắt như đường cát trắng.

Bước cuối cùng là ép bánh. Hiện nay, vẫn còn một số gia đình giữ truyền thống ép bánh bằng tay với những khuôn gỗ tự làm, có hoa văn đơn giản. Tuy nhiên, những gia đình không có khuôn thường dùng các loại chén có đáy phẳng để tạo hình và ép bánh. Vì vậy, khi đi chúc Tết ở vùng cao, bạn sẽ được thưởng thức những chiếc bánh khảo với đủ hình dạng khác nhau, mang lại cảm giác vui mắt và thú vị.

Những gia đình có điều kiện hơn sẽ đầu tư các khuôn lớn để ép bánh. Sau khi bánh được ép, nó sẽ được cắt thành từng miếng rồi gói trong giấy nhiều màu và bảo quản ở nơi khô ráo. Những chiếc bánh khảo có lớp vỏ trắng mịn, thơm ngon như là sự kết tinh của tinh hoa đất trời, gợi nhớ đến những ruộng bậc thang hay những căn nhà sàn của người Nùng, Tày ở các vùng cao.

4 Hương vị đặc trưng của bánh khảo

Bánh khảo có hương vị đặc trưng không thể nhầm lẫn với bất kỳ món bánh nào khác. Vỏ bánh dẻo và mềm, thơm ngọt với vị gạo nếp nguyên chất, kết hợp hoàn hảo với nhân từ hạt rất ngọt bùi. Mỗi miếng bánh khảo mang đến sự hòa quyện tinh tế giữa vị ngọt của đường, sự thơm ngon của các loại đậu, đỗ và độ dẻo của gạo nếp. Hương vị của bánh khảo có thể được điều chỉnh tùy theo khẩu vị của từng người. Một số biến thể của bánh khảo còn có thể thêm các nguyên liệu khác như hạt sen, dừa khô, nhân mặn có thịt mỡ…

Theo cẩm nang du lịch MIA.vn tìm hiểu, món bánh khảo Cao Bằng còn có đặc điểm là ít bị thiu, mốc nên bảo quản được rất lâu, bạn có thể mua nhiều để ăn dần. Giá bánh khảo thường dao động trong khoảng từ 70 nghìn - 130 nghìn đồng/hộp, tùy loại 5 hoặc 10 cái. Những ngày sát Tết giá có thể lên đến 80 nghìn - 150 nghìn đồng/hộp.

Bánh khảo là một món bánh truyền thống đầy hấp dẫn và mang đậm giá trị văn hóa của Việt Nam. Với hương vị đặc trưng và quy trình chế biến tinh tế, bánh khảo không chỉ là món ăn vặt yêu thích mà còn là biểu tượng của sự gắn kết và tình cảm trong các dịp lễ tết. MIA.vn hi vọng bạn sẽ sớm có dịp thưởng thức món bánh hấp dẫn này nhé.