Nếu có một món ăn nào được chọn để đại diện cho sự tinh tế, cầu kỳ của ẩm thực Huế, đó chắc chắn phải là tôm chua. Tôm chua Huế không chỉ là một món ăn hay một loại nước chấm truyền thống nổi tiếng mà còn là biểu tượng, là niềm tự hào của vùng đất này. Với màu sắc đỏ hồng bắt mắt, hương vị phức hợp, Tôm chua Huế được xem là “đại sứ” ẩm thực trọn vẹn nhất của vùng đất cố đô và là món quà xứ mưa được nhiều du khách yêu thích, săn lùng nhất.

Tôm chua Huế: Đặc sản tiến vua trứ danh 2

Tôm chua Huế gây ấn tượng với hương vị hài hòa giữa chua cay mặn ngọt, cùng cách chế biến dân dã nhưng khó tìm thấy ở món ăn khác. Ảnh minh họa: VinWonders

Món ăn này đã trở thành một phần không thể thiếu trong bữa cơm hàng ngày của người dân Huế. Từ mâm cỗ gia đình ấm cúng đến những bữa tiệc sang trọng, sự xuất hiện của tôm chua luôn mang lại sự cân bằng hoàn hảo cho khẩu vị. Hơn thế nữa, đối với du khách khi ghé thăm, việc chọn mua tôm chua Huế về làm quà tặng người thân, bạn bè đã trở thành một nét văn hóa, bởi lẽ, hương vị của nó gói trọn cả cái hồn, cái tình của ẩm thực nơi đây.

Sự hấp dẫn của tôm chua Huế nằm ở sự hòa quyện tài tình của các loại hương vị, tạo nên một bản giao hưởng ẩm thực khó quên, khác biệt hoàn toàn so với những món mắm chua khác.

Tôm chua Huế được yêu thích bởi hương vị đặc trưng, bao gồm sự kết hợp hài hòa của chua, mặn, ngọt, thơm và đậm đà. Đây không phải là vị chua gắt hay vị mặn chát mà là sự hài hòa, dịu dàng, khiến người ăn cảm thấy hấp dẫn. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được sự kết hợp tuyệt vời của nhiều hương vị cùng lúc: vị ngọt thanh và béo nhẹ từ thịt tôm tươi ngon, vị cay nồng đặc trưng từ ớt, hương thơm ấm áp, đặc trưng của riềng và tỏi, cùng với độ bùi bùi, dẻo thơm của xôi nếp được dùng để lên men.

Tôm chua Huế: Đặc sản tiến vua trứ danh 3

Tôm chua Huế sở hữu vẻ ngoài màu đỏ gạch tôm bắt mắt, khi ăn cảm nhận rõ vị ngọt, dai của tôm tươi. Ảnh minh họa: Halotravel

Tôm chua thành phẩm luôn có màu đỏ tự nhiên, rực rỡ và khá bắt mắt. Điều làm nên đẳng cấp của món ăn này chính là thịt tôm vẫn giữ được vị ngọt và dai. Ngoài ra, nhiều cơ sở còn thêm đu đủ bào sợi được ngâm kỹ, nhai vào giòn sựt sựt, mang lại cảm giác thú vị khi ăn. So với mắm tôm thông thường với hương vị khá mạnh, tôm chua có hương vị hài hòa và dịu hơn rất nhiều, dễ dàng chinh phục cả những thực khách khó tính.

Trên bản đồ ẩm thực Việt Nam, nhiều vùng ven biển như Thanh Hóa, Nghệ An, hay Bến Tre cũng có các loại mắm chua làm từ tép moi hoặc tôm, nhưng chúng thường được chế biến theo phương pháp dân dã, chú trọng vào độ mặn và chua. Tôm chua Huế thì khác, nó được chế biến tinh tế theo cung cách hoàng cung, trải qua quá trình lựa chọn nguyên liệu và ủ men cầu kỳ. Chính vì lẽ đó, tôm chua Huế không chỉ là mắm mà đã được nâng tầm lên thành một loại "nước chấm hoàng gia," mang trong mình sự thanh lịch và tinh hoa của văn hóa ẩm thực Cung đình.

Sự đặc biệt của tôm chua Huế còn được kể qua câu chuyện nguồn gốc lịch sử đầy thú vị, gắn liền với những người phụ nữ quyền lực trong triều đình Nguyễn. Ít ai biết rằng, món tôm chua trứ danh của Cố đô Huế lại có nguồn gốc từ vùng đất Gò Công (Tiền Giang). 

Tôm chua Huế: Đặc sản tiến vua trứ danh 4

Ít ai biết rằng, tôm chua Huế là món ăn cung đình, gắn liền với bà Thái hậu Từ Dũ. Ảnh minh họa: VinWonders

Tương truyền, người đầu tiên đưa món mắm tôm chua Gò Công trở thành mỹ vị cung đình chính là Thái Hậu Từ Dũ. Bà đã mang theo món ăn quê hương này khi theo cha ra Huế và được nạp vào cung khoảng nửa đầu thế kỷ 19, dưới triều vua Thiệu Trị. Món ăn nhanh chóng thu hút sự yêu thích của vua Thiệu Trị và sau này là vua Tự Đức nhờ hương vị thơm ngon, độc đáo và sự cân bằng vị giác mà nó mang lại. Chính hành trình từ vùng đất phương Nam tiến vào Cung đình Huế đã giúp món ăn dân dã này được tinh chỉnh, nâng tầm, trở thành một món "Tiến Vua" quý giá.

Sau khi được tiếp nhận trong cung, tôm chua đã được điều chỉnh chế biến để phù hợp hơn với văn hóa và khẩu vị của Cung đình Huế. Sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong quá trình làm tôm chua được chính Thái Hậu Từ Dũ truyền dạy cho các nữ quan và hầu cận. 

Qua đó, món ăn đã từng bước được phổ biến ra dân gian, trở thành một phần của văn hóa ẩm thực Huế. Mặc dù nguồn gốc từ Gò Công, nhưng trải qua hàng thế kỷ phát triển và tinh chế, danh tiếng của tôm chua Huế đã lớn hơn quê mẹ rất nhiều, được công nhận rộng rãi trên khắp cả nước và quốc tế. Ngày nay, Huế tự hào có hàng trăm cơ sở sản xuất tôm chua và nhiều thương hiệu đã được công nhận cấp quốc gia, khẳng định vị thế vững chắc của món ăn này trong lòng người Việt.

Để có được hũ tôm chua đạt đến độ tinh tế và chuẩn vị Cố đô, người Huế đã tuân thủ một quy trình chế biến vô cùng tỉ mỉ, bắt đầu từ việc lựa chọn nguyên liệu.

Nguyên liệu chính quyết định chất lượng của tôm chua chính là tôm. Người ta thường chọn tôm đất hoặc tôm thẻ để chế biến, với tôm đất thường được ưu tiên hơn vì chúng sống ở nước ngọt, mang lại vị ngọt đậm đà và ít mùi tanh. Tiêu chí hàng đầu để có mắm tôm chua ngon là tôm phải càng tươi, còn sống, giãy mạnh, vỏ còn cứng, thịt chắc, và thân có màu trắng trong. Đặc biệt, tôm sông hoặc tôm nước lợ, nhất là tôm từ khu vực "Cầu Hai nước ngọt" nổi tiếng, thường là lựa chọn tối ưu nhất.

Các gia vị đi kèm cũng đóng vai trò quan trọng không kém, bao gồm riềng, tỏi, và ớt, giúp cân bằng hương vị và tạo độ nồng ấm. Để kích hoạt quá trình lên men và tạo độ bùi dẻo, người ta sử dụng cơm nguội xay hoặc xôi nếp. Ngoài ra không thể thiếu nước mắm nguyên chất, rượu trắng 40 độ, đường, và đôi khi là mật ong để tạo màu và độ sánh đẹp mắt.

Quá trình chế biến tôm chua là cả một nghệ thuật, đòi hỏi sự kiên nhẫn và kinh nghiệm. Tôm tươi được cắt đầu, rút chỉ đen, rửa sạch dưới vòi nước. Sau đó, tôm được ngâm trong rượu trắng để khử hoàn toàn mùi tanh và giúp thịt tôm săn chắc, giòn hơn. Sau khi ngâm rượu, tôm được vớt ra và phơi ngoài nắng khoảng 3 tiếng cho ráo, bước này giúp tôm tăng độ dai và dễ lên men hơn.

Tôm chua Huế: Đặc sản tiến vua trứ danh 5

Quy trình chế biến tôm chua Huế đòi hỏi người đầu bếp phải có kinh nghiệm trong việc pha mắm và lên men. Ảnh m inh họa: Tico Travel

Tôm được trộn đều với hỗn hợp tỏi, riềng, ớt đã được giã nhuyễn, thêm cơm nguội xay hoặc xôi nếp để lên men tự nhiên. Lúc này, người đầu bếp cũng nấu nước mắm và đường rồi để nguội hoàn toàn. Đây là bước cực kỳ quan trọng, bởi nếu nước mắm còn nóng sẽ làm hỏng quá trình lên men của tôm.

Sau đó, phần tôm đã trộn gia vị được cho vào hũ nhựa hoặc thủy tinh sạch, sau đó đổ nước ngâm đã nguội cho ngập mặt tôm. Để đảm bảo tôm lên men đồng đều và không bị mốc, người ta dùng vỉ nén chặt và đậy kín nắp, tránh tối đa không khí lọt vào. Sau đó, hũ tôm được ủ tôm và phơi ngoài nắng trong khoảng 5 – 7 ngày, hoặc để gần bếp trong 10-15 ngày. Khi tôm chuyển sang màu đỏ hồng bắt mắt, đó là dấu hiệu tôm đã "chín" và sẵn sàng thưởng thức. Sau khi tôm đã chín, người làm có thể cho thêm đu đủ bào sợi và một ít đường vào, ngâm thêm 1-2 ngày để đu đủ thấm gia vị, tạo nên hương vị giòn sần sật đặc trưng.

Thưởng thức tôm chua Huế không chỉ là ăn, mà là cả một nghệ thuật kết hợp vị giác, đòi hỏi sự hòa quyện của nhiều thành phần để đạt đến sự cân bằng hoàn hảo. Cách thưởng thức tôm chua Huế đúng điệu nhất, ngon nhất, chính là hòa quyện tôm chua với bộ ba "kinh điển": thịt heo luộc thái mỏng và dưa giá hoặc dưa kiệu chua ngọt. 

Tôm chua Huế: Đặc sản tiến vua trứ danh 6

Người dân xứ Huế thường ăn tôm chua cùng thịt ba chỉ heo luộc, lại thêm chút dưa giá và dưa kiệu để tăng thêm phần hương vị. Ảnh minh họa: Codohue.vn

Thịt heo luộc có vị béo, tôm chua chua cay mặn ngọt nồng nàn, còn dưa giá hoặc dưa kiệu lại mang đến độ giòn, thanh mát. Sự kết hợp này tạo ra sự cân bằng hài hòa trong khẩu vị, giúp món ăn không hề gây ngán, mà ngược lại, kích thích vị giác đến mức tối đa.

Ngoài ra, người dân Huế thường ăn tôm chua cùng cơm nóng, đặc biệt trong những ngày trời se lạnh. Ngoài ra, tôm chua cũng có thể dùng để chấm với thịt heo luộc, hoặc thêm vào các món gỏi để tăng thêm độ chua, cay và hương vị đậm đà. 

Để tăng tính tươi mát và phong phú, món này còn rất hợp khi ăn kèm với rau sống đa dạng như vả, dứa, chuối chát xanh thái lát, rau thơm, quế, cùng với bánh tráng giòn tan. Thậm chí, món tôm chua còn có thể ăn kèm với xôi, bánh chưng, hay bún, chứng tỏ sự linh hoạt trong ẩm thực của người Huế. Đặc biệt, món tôm chua trộn đu đủ xanh bào sợi được xem là một cách ăn cơm hàng ngày rất ngon và phổ biến tại Cố đô.

Đối với du khách, việc tìm mua tôm chua Huế chuẩn vị làm quà là một phần không thể thiếu của chuyến hành trình khám phá ẩm thực Cố đô. Du khách có thể tìm mua tôm chua Huế tại các cửa hàng đặc sản địa phương hoặc trong những ngôi chợ truyền thống trải rộng khắp Huế, trong đó Chợ Đông Ba là thiên đường đặc sản với nhiều hàng tôm chua danh tiếng.

Dưới đây là danh sách các thương hiệu và địa chỉ nổi bật được người dân địa phương và du khách tin dùng:

- Mắm tôm chua Cô Ri 184 Tăng Bạt Hổ - Giá tham khảo: Từ 80.000 VNĐ - 150.000 VNĐ/ hũ.

- Mắm Tôm Chua Bà Duệ Đường Chương Dương, Chợ Đông Ba - Giá tham khảo: Từ 60.000 VNĐ - 120.000 VNĐ/ hũ.

- Tôm Chua Nhật Phi 57 Đinh Công Tráng - Giá tham khảo: Từ 70.000 VNĐ - 120.000 VNĐ/ hũ.

- Mắm Tôm Chua Tâm Đức bán tại các chợ và siêu thị lớn tại Huế - Giá tham khảo: Từ 100.000 VNĐ/ lọ.

- Tôm Chua Tấn Lộc 39 Hai Bà Trưng - Giá tham khảo: Từ 60.000 VNĐ - 120.000 VNĐ/ hũ.

- Mắm Tôm Chua Trọng Tín 21 Đặng Trần Côn - Giá tham khảo: Từ 100.000 VNĐ – 130.000 VNĐ/ hũ.

- Mắm Tôm Chua Dì Cẩn tại nhiều cửa hàng, chợ truyền thống tại Huế - Giá tham khảo: Từ 60.000 VNĐ/ hũ.

- Tôm Chua Tô Việt 95 Chi Lăng - Giá tham khảo: Từ 60.000 VNĐ/ hũ.

Tôm chua Huế là biểu tượng ẩm thực đặc trưng, kết hợp hài hòa tinh hoa ẩm thực dân gian và cung đình. Sự tinh tế trong quá trình chế biến, từ khâu chọn tôm tươi đến việc ủ men và nén vỉ, đã tạo nên một món ăn có hương vị phong phú, độc đáo mà không nơi nào có được. Nếu muốn thưởng thức một hũ tôm chua chuẩn vị, xách vali ra và du lịch Huế ngay thôi!