Trang phục Mông Cổ truyền thống, vẻ đẹp văn hóa Thảo Nguyên

1Đôi nét về trang phục Mông Cổ

Trang phục Mông Cổ là một biểu tượng đặc trưng của văn hóa thảo nguyên, mang đậm phong cách sống du mục và thích nghi hoàn hảo với khí hậu lạnh giá của vùng cao nguyên. Đặc trưng của trang phục Mông Cổ là sự ấm áp, bền bỉ và linh hoạt, phù hợp cho việc cưỡi ngựa cũng như sinh hoạt trong lều tròn (yurt).

Trong cuộc sống hàng ngày tại các thành phố, người Mông Cổ thường ưa chuộng quần áo theo thời trang phương Tây hiện đại. Tuy nhiên, vào dịp Tết truyền thống, lễ hội và sự kiện đặc biệt, họ lại diện trang phục dân tộc với các kiểu dáng cách điệu.

Trang phục truyền thống của người Mông Cổ thường đơn giản với chiếc áo choàng Deel và đôi giày cao cổ (ủng). Vào dịp Tết Tsagaan Sar, họ sẽ mặc quần áo và khoác thêm những món đồ trang sức phức tạp, nhiều màu sắc, bao gồm áo choàng Deel, thắt lưng và các đồ trang trí đặc sắc.

2Các phần không thể thiếu trong trang phục Mông Cổ

2.1 Các loại mũ truyền thống Mông Cổ

Mũ là một phần quan trọng và đặc trưng trong trang phục Mông Cổ, phản ánh văn hóa và lối sống du mục độc đáo của người dân nơi đây. Có đến 400 phong cách mũ khác nhau, mỗi loại đều mang hình dạng và mục đích riêng. Mũ Mông Cổ không chỉ đa dạng về kiểu dáng mà còn phong phú về chất liệu và màu sắc, tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính, mùa, cũng như dịp lễ hội hay các nghi lễ quan trọng.

Một số loại mũ Mông Cổ mà MIA.vn đã tổng hợp lại dưới đây:

Loovus (mũ chỉ)

Loovus là loại mũ đặc biệt thường được làm từ da sói hoặc da cáo. Loại mũ này được sử dụng trong các dịp quan trọng như Tết, lễ hội hay đám cưới. Mũ Loovus không chỉ giữ ấm mà còn mang ý nghĩa bảo vệ và tôn vinh người đội. Mũ được thiết kế với phần đỉnh nhọn và có màu sắc rực rỡ như đỏ hoặc xanh giúp thể hiện quyền uy và sức mạnh của người Mông Cổ. Các chi tiết trang trí trên mũ như bạc hay san hô càng làm tăng thêm giá trị và vẻ đẹp cho chiếc mũ.

Toortsog

Toortsog là loại mũ phổ biến được người Mông Cổ diện chủ yếu là vào mùa hè. Loại mũ này được làm từ sáu mảnh vải riêng biệt khâu lại với nhau. Loại mũ này thường dành cho nam giới và các cô gái chưa lập gia đình. Toortsog có thiết kế đơn giản nhưng tinh tế,với phần trên và dưới được làm từ các loại vải nhẹ nhàng, thoáng mát, phù hợp với khí hậu mùa hè. Phụ nữ Mông Cổ khi đã kết hôn sẽ không được phép đội loại mũ này.

Janjin Malgai

Janjin Malgai là loại mũ đặc trưng với hình dáng nón nhọn có 32 mũi khâu tượng trưng cho sự thống nhất của 32 bộ lạc Mông Cổ. Mũ thường có màu đỏ hoặc xanh được đính kèm các chi tiết bạc hoặc san hô. Trong thời cổ đại, chiếc mũ này tượng trưng cho sức mạnh và uy quyền của đế chế Mông Cổ khiến kẻ thù phải kinh sợ.

Boolt Tolgoin

Boolt Tolgoin là một loại mũ được làm bằng bạc và đính kèm các viên đá quý hoặc bán quý. Đây là loại mũ thường dành cho phụ nữ, đặc biệt là trong các dịp lễ hội hoặc sự kiện quan trọng. Chiếc mũ này không chỉ thể hiện vẻ đẹp mà còn cho thấy vị thế xã hội của người phụ nữ. Ruy băng trang trí trên mũ thường được làm từ ngọc lam, tạo nên sự tinh tế và quý phái.

Shanaavch

Shanaavch là một loại mũ đặc biệt được trang trí với những chiếc chuông bạc nhỏ, cố định vào tóc người đội. Đây là loại mũ thường dùng trong các nghi lễ tôn giáo hoặc lễ hội lớn. Chuông bạc không chỉ là vật trang trí mà còn mang ý nghĩa bảo vệ, xua đuổi tà ma.

Mũ Tây Tạng

Mũ Tây Tạng có hình dáng giống mũ cao bồi, thường được làm từ chất liệu lụa cao cấp. Loại mũ này chỉ được sử dụng cho con gái hoặc người đàn ông, còn phụ nữ đã lập gia đình không được phép đội. Mũ Tây Tạng thường có các chi tiết trang trí tinh xảo, thể hiện sự sang trọng và tinh tế.

Mũ Ordos

Mũ Ordos còn được gọi là "Fillet" là loại mũ đặc trưng nhất của người Mông Cổ. Mũ Ordos thường được làm từ chất liệu cao cấp và được trang trí với hàng trăm san hô, chuỗi bạc, ngọc trai và nhiều vòng bằng bạc. Một cặp fillet có thể nặng từ ba đến bốn jin (một jin bằng một nửa kilogram) và là biểu tượng của sự giàu có và đẳng cấp.

2.2 Tạo hình tóc trong trang phục Mông Cổ

Trong không khí rộn ràng của mùa xuân, người dân thảo nguyên Bắc Á đặc biệt chú trọng đến việc tạo hình cho mái tóc, biến nó thành một phần không thể thiếu trong trang phục Mông Cổ. Các cô gái trẻ thường tết nhiều bím tóc, kết hợp với sợi chỉ màu đỏ buông xuống từ đỉnh đầu, tạo nên một phong cách đầy sinh động và độc đáo.

Các thiếu nữ Mông Cổ thường làm duyên bằng cách tết nhiều bím tóc quanh trán và trang trí bằng ruy-băng màu đỏ, tạo nên vẻ đẹp mềm mại nhưng không kém phần nổi bật.

Đàn ông Mông Cổ cũng có cách tạo kiểu tóc riêng, phổ biến nhất là cột mái tóc của họ bằng một sợi dây. Sự giàu có của mỗi gia đình thường được thể hiện qua các trang sức đính trên tóc với những sợi dây luồn trong từng bím tóc cài đá quý như ngọc lam, san hô hoặc kim loại quý như bạc.

2.3 Deel - Áo dài truyền thống Mông Cổ

Deel - áo dài truyền thống của người Mông Cổ, là một biểu tượng văn hóa đặc trưng của vùng thảo nguyên Bắc Á. Được thiết kế dáng dài, mỏng, Deel có tay áo dài, cổ áo cao và nút cài bên vai phải. Mỗi nhóm dân tộc sống ở Mông Cổ có kiểu Deel riêng, trong đó thường phân biệt bằng các dáng cắt và màu sắc. Những chi tiết này chỉ có người Mông Cổ mới có thể nhận ra sự khác biệt tinh tế này.

Có ba loại Deel chính, mỗi loại được mặc vào các mùa khác nhau:

- Dan Deel: Dan Deel được làm bằng chất liệu nhẹ, sáng màu, thích hợp cho phụ nữ mặc vào cuối mùa xuân và mùa hè. Chất liệu này giúp cơ thể thoáng mát trong những ngày nắng nóng.

- Terleg Deel: Terleg Deel là phiên bản dày hơn một chút của Dan Dell, được mặc bởi cả nam và nữ. Đây là loại Deel phổ biến vào mùa thu khi thời tiết bắt đầu se lạnh.

- Deel mùa đông: Deel mùa đông được làm từ chất liệu dày dặn, thường lót bằng da cừu hoặc nhiều lớp bông giúp giữ ấm cho người mặc trong thời tiết giá lạnh của vùng du mục. Deel này thường có màu xám, nâu hoặc các màu tối khác để giữ nhiệt tốt hơn.

Deel có thể được làm từ nhiều loại chất liệu khác nhau, từ da động vật như cừu, cáo, sói, đến vải như lụa, len, bông và thổ cẩm. Đặc biệt, len Cashmere từ lông dê Kas - một chất liệu cao cấp có khả năng giữ ấm gấp 8 lần len thường sẽ được sử dụng để làm Deel cho mùa đông. Mỗi loại chất liệu mang lại những đặc điểm riêng, phù hợp với các điều kiện thời tiết khác nhau của Mông Cổ.

Deel hàng ngày thường có màu sắc đơn giản như xám, nâu hoặc các màu tối khác. Tuy nhiên, vào các dịp lễ, Deel thường có màu sắc tươi sáng như trắng, xanh lá cây hoặc lụa màu với dải lụa tương phản dài vài mét. Những chiếc Deel này không chỉ để giữ ấm mà còn là biểu tượng của sự trang trọng và tôn vinh trong các dịp đặc biệt.

Deel không chỉ là trang phục hàng ngày mà còn là trang phục nghi lễ trong các dịp Tết, lễ hội và các sự kiện quan trọng. Chiếc áo choàng này mang lại sự linh hoạt cho người cưỡi ngựa và giúp chống lại muỗi và côn trùng vào mùa hè. Khi đi du lịch, Deel còn có thể dùng như một tấm chăn ấm áp vào ban đêm. Trong vùng Ordos, người dân thường mặc một chiếc áo cánh dài bên ngoài Deel để giúp cơ thể giữ ấm tốt hơn.

Ngày nay, người Mông Cổ đã cách điệu hóa các trang phục truyền thống của mình để trở nên hiện đại và hợp thời trang hơn. Các mẫu áo choàng hiện đại như “Nekhii Deel” (Deel lông) và “Sawkhin Deel” (Deel da) được làm từ vật liệu sang trọng như len Cashmere vừa mang lại sự ấm áp vừa tạo phong cách tinh tế.

2.4 Đôi giày của người Mông Cổ

Giày truyền thống của người Mông Cổ, đặc biệt là những đôi bốt với mũi giày nhọn là một đặc trưng nổi bật trong trang phục của họ. Thiết kế này không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn có nhiều chức năng hữu ích. Một lý do chính cho kiểu mũi nhọn hếch lên là giúp chân người lái ngựa không bị trượt ra khỏi bàn đạp.

Những đôi bốt này thường rất dày và cứng đến mức gần như không thể đi vào dễ dàng nếu không có kinh nghiệm. Chúng được thiết kế sao cho cả giày phải và trái có hình dạng giống nhau. Đặc biệt, giày không có dây buộc hay khóa kéo, khiến việc mang vào và gỡ ra trở nên nhanh chóng và tiện lợi. Những đôi bốt khổng lồ này vẫn rất phổ biến ở nông thôn, nơi mà tính ứng dụng luôn được ưu tiên hàng đầu.

2.5 Phụ kiện truyền thống khác của người Mông Cổ

Ngoài giày, trang phục của người Mông Cổ còn được bổ sung bởi nhiều phụ kiện truyền thống. Phụ nữ Mông Cổ thường đeo trang sức làm từ bạc, bao gồm mũ ngọc trai và hoa tai bạc kết hợp với ngọc trai. Ngược lại, vòng cổ không được sử dụng phổ biến như các loại trang sức khác.

Một phụ kiện quan trọng khác là khăn choàng cổ. Phụ nữ Mông Cổ thường quấn khăn quanh đầu hoặc cổ để chống lại cái rét của mùa đông và đầu xuân. Chiếc khăn thường dài vài zhangs (mỗi zhang dài 3.3 mét) và có nhiều màu sắc khác nhau. Chúng được làm từ các chất liệu như vải, lanh, tơ tằm hoặc lụa mỏng.

Phụ nữ trẻ thích buộc khăn vào đầu, để rìa khăn thả xuống bên phải, tạo điểm nhấn duyên dáng. Phụ nữ đã lập gia đình thường quấn khăn quanh đầu mà không để rìa khăn rủ xuống. Theo các tài liệu văn hóa, phong tục này bắt đầu từ thời Thành Cát Tư Hãn vào thế kỷ XIII. Khi ông thống nhất các bộ lạc Mông Cổ, ông ra lệnh cho mọi người đeo khăn quàng cổ và vấn khăn lên đầu như một biểu tượng của niềm tự hào và lòng trung thành với đế chế Mông Cổ hùng mạnh.

2.6 Dây thắt lưng

Dây thắt lưng là một phụ kiện quan trọng trong trang phục truyền thống của người Mông Cổ, không chỉ để làm đẹp mà còn mang tính thực dụng cao. Dây thắt lưng thường dài từ ba đến bốn mét và được làm từ các chất liệu như bông, tơ tằm hoặc vải satanh. Màu sắc của thắt lưng sẽ được chọn sao cho hài hòa với màu áo choàng Deel.

Đối với nam giới, dây thắt lưng có công dụng chính là nịt bụng, giúp trang phục trở nên gọn gàng, không gây cản trở khi cưỡi ngựa hoặc khi ngồi. Việc này rất quan trọng đối với những người đàn ông Mông Cổ thường xuyên tham gia vào các hoạt động như đi săn hoặc cưỡi ngựa trên thảo nguyên. Một chiếc thắt lưng được thắt chặt không chỉ giúp giữ ấm mà còn tạo sự thoải mái và linh hoạt trong các hoạt động hàng ngày.

Ngược lại, đối với phụ nữ, dây thắt lưng thường ngắn hơn một chút nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điểm nhấn cho trang phục. Chiếc thắt lưng giúp tôn lên vẻ đẹp của bộ trang phục, làm nổi bật vòng eo và đồng thời giúp phụ nữ dễ dàng hơn trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Phụ nữ Mông Cổ thường chọn những chiếc thắt lưng có màu sắc tương phản hoặc bổ sung cho màu áo choàng, tạo nên sự hài hòa và tinh tế trong tổng thể trang phục.

Trang phục Mông Cổ truyền thống, với sự đa dạng và phong phú không chỉ thể hiện nét đẹp văn hóa mà còn phản ánh sự thích nghi và sáng tạo của người dân Mông Cổ qua nhiều thế kỷ. Từ những chiếc áo choàng Deel ấm áp, những chiếc mũ tinh xảo đến các phụ kiện độc đáo, mỗi chi tiết đều chứa đựng một phần lịch sử và tinh thần dân tộc. Hy vọng rằng qua những gì mà Cẩm nang du lịch chia sẻ, bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về trang phục Mông Cổ và cảm nhận được vẻ đẹp cũng như ý nghĩa sâu xa của chúng.