Trong tiếng Nhật, trà đạo được gọi là “chanoyu” (茶の湯) hoặc “sado” (茶道), mang ý nghĩa là “lối uống trà”. Đây không chỉ là một hoạt động thưởng trà đơn thuần mà được nâng tầm thành một nét văn hóa, nghệ thuật biểu diễn, thể hiện qua các nghi thức chuẩn bị và pha trà.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản: Nét đẹp tinh hoa xứ Phù Tang 2

Trà đạo là một trong những nét văn hóa biểu tượng của xứ Phù Tang. Ảnh: Univiet Travel

Trà đạo Nhật Bản không chỉ dừng lại ở việc uống trà mà còn mang giá trị tinh thần sâu sắc. Qua các nghi thức chuẩn bị và pha chế, người tham gia hòa mình vào vẻ đẹp mộc mạc của thiên nhiên, giúp tâm hồn thư thái và tĩnh lặng.

Không gian thực hiện trà đạo cũng đóng vai trò quan trọng, thường được thiết kế gần gũi với thiên nhiên. Người Nhật thường xây dựng các phòng trà để người thưởng thức có thể tận hưởng cảnh sắc bốn mùa, từ đó tìm thấy vẻ đẹp trong đời thường, gia tăng sự giác ngộ và trân trọng cái đẹp.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản: Nét đẹp tinh hoa xứ Phù Tang 3

Trà đạo Nhật Bản mang giá trị tinh thần sâu sắc. Ảnh: jvgroup

Trà đạo là một nghệ thuật thưởng trà có nguồn gốc từ cuối thế kỷ 12. Theo truyền thuyết, vị cao tăng Eisai (1141–1215) đã mang những hạt trà từ Trung Hoa về Nhật Bản sau chuyến đi học đạo. Ngài gieo những hạt trà này tại sân chùa và viết cuốn sách "Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" (Kissa Yojoki), ghi lại mọi khía cạnh liên quan đến thú thưởng trà, góp phần đặt nền móng cho văn hóa trà đạo tại Nhật Bản.

Trà đạo Nhật Bản được chia thành nhiều trường phái, mỗi trường phái mang những nét đặc trưng tinh tế riêng.

Là trường phái trà đạo lớn nhất, chiếm hơn một nửa số người theo trà đạo tại Nhật Bản. Urasenke được sáng lập bởi Sen no Rikyu, một trong những cha đẻ của trà đạo Nhật Bản. Phong cách của Urasenke tập trung vào sự thanh tao, hài hòa và tao nhã trong mọi chi tiết.

Đây là trường phái trà đạo lâu đời thứ hai tại Nhật Bản, do Sen no Soshitsu – con trai của Sen no Rikyu sáng lập. Omotesenke chú trọng đến sự trang trọng, cầu kỳ và việc gìn giữ các giá trị truyền thống.

Trường phái này được thành lập bởi cháu trai của Sen no Rikyu. Mushakojisenke đề cao sự mộc mạc, giản dị nhưng không kém phần tinh tế trong từng nghi thức trà đạo.

Ngoài ba trường phái chính, còn có các trường phái khác như Enshu-ryu (đề cao sự thanh tao), Ichi-ryu (chú trọng sự mộc mạc, giản đơn), và Miki-ryu (mang phong cách mạnh mẽ, năng động).

Mỗi trường phái đều góp phần làm phong phú thêm giá trị văn hóa của trà đạo – một nét đẹp truyền thống đáng được bảo tồn và phát huy tại Nhật Bản.

Bộ dụng cụ pha trà đạo Nhật Bản bao gồm nhiều thành phần, mỗi món đều mang ý nghĩa và chức năng riêng:

Trà

• Trà bột (Matcha): Tùy theo hệ phái trà, loại trà sử dụng có sự khác biệt. Matcha được làm từ lá trà non rửa sạch, phơi khô rồi xay nhuyễn thành bột, mang màu xanh tươi và độ ẩm đặc trưng. Khi thưởng thức, bột trà được hòa tan với nước sôi.

• Trà lá: Là trà nguyên lá, sau khi phơi khô, lá trà được pha trong bình, lấy nước tinh chất và bỏ bã. Loại trà này thường cho nước màu vàng tươi hoặc xanh nhẹ.

Phụ liệu

Ngoài trà bột hoặc trà lá, người pha chế có thể thêm thảo dược, củ quả khô hoặc đậu để tăng hương vị, đồng thời mang lại lợi ích trị liệu, tốt cho sức khỏe và tinh thần.

Nước pha trà

Thường sử dụng nước suối, nước giếng, nước mưa hoặc nước đã qua tinh lọc.

Dụng cụ pha trà

• Ấm nước: Được làm bằng đồng, dùng để đun nước sôi pha trà, giữ nhiệt tốt.

• Lò nấu nước: Lò bằng đồng, ban đầu dùng than, nay thường sử dụng bếp điện.

• Hũ đựng nước: Đựng nước lạnh để pha trà.

• Chén trà: Chén men, mỗi chiếc có họa tiết độc đáo, phù hợp với từng mùa:

- Xuân: Họa tiết hoa anh đào.

- Hạ: Chén thấp, miệng rộng, thoáng hơi nóng.

- Thu: Hoa văn lá phong, momiji.

- Đông: Chén dày và cao, giữ nhiệt tốt, màu sắc mang gam lạnh.

• Kensui: Chậu men lớn hơn chén trà, dùng rửa chén khi pha trà.

• Hũ/lọ đựng trà: Hũ đựng trà bột, trang trí tinh xảo với họa tiết thiên nhiên.

Khăn và dụng cụ phụ trợ

• Fukusa: Khăn lau hũ/lọ trà và muỗng.

• Chakin: Khăn trắng lau chén trà.

• Kobukusa: Khăn kê chén khi phục vụ khách, giảm độ nóng từ chén.

• Muỗng múc trà: Làm từ tre, đầu uốn cong để múc trà.

• Gáo múc nước: Dùng múc nước từ ấm hoặc hũ vào chén.

• Cây đánh trà: Bằng tre, dùng đánh tan trà bột với nước sôi.

Dụng cụ dùng trà lá

• Bình trà: Pha trà lá.

• Tách trà nhỏ: Thưởng thức trà lá.

Bánh ngọt (Wagashi): Thường được dùng trước khi uống trà, giúp cảm nhận rõ hơn hương vị đặc trưng của trà.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản: Nét đẹp tinh hoa xứ Phù Tang 4

Bộ dụng cụ pha trà đạo Nhật Bản bao khá đa dạng, có ý nghĩa và chức năng riêng. Ảnh: Hiệp hội chè Việt Nam

Trong văn hóa trà đạo Nhật Bản, nhiều loại trà được sử dụng với hương vị và đặc trưng riêng. Một số loại trà nổi bật gồm:

• Matcha: Đây là loại trà nổi tiếng với hương thơm thanh mát và đậm đà. Lá trà được hấp và sấy khô để giữ nguyên hương vị đặc trưng trước khi nghiền thành bột mịn. Matcha thường chỉ được uống vào những dịp đặc biệt, mặc dù các món ăn từ Matcha ngày càng phổ biến.

• Sencha: Là một loại trà phổ biến với sự cân bằng giữa vị ngọt và đắng nhẹ, mang đến hương vị tươi mát. Lá trà được sấy ngay sau khi hái để ngăn quá trình lên men, tạo nên màu sắc tươi sáng và sống động.

• Houjicha: Được làm từ lá trà Sencha sao ở nhiệt độ cao, Houjicha có màu nâu và mùi thơm ngào ngạt khi pha. Nhờ quá trình sao, lượng tanin và caffeine trong trà giảm đi đáng kể.

• Gyokuro: Là một loại trà cao cấp, được trồng theo phương pháp Kabuse để tránh ánh sáng trực tiếp, làm giảm catechin (chất tạo vị chát) và tăng tanin, mang đến vị ngọt thanh đặc sắc. Mặc dù cùng là trà sấy khô như Sencha, giá thành của Gyokuro cao hơn rất nhiều.

• Bancha: Loại trà này được thu hoạch sau mùa Sencha, sử dụng lá trà phát triển từ tháng 6 trở đi. Bancha có vị chát hơn và ít thơm hơn Sencha, thường được dùng làm đồ uống nhẹ sau bữa ăn. Với hàm lượng flo cao, Bancha còn có tác dụng ngăn ngừa sâu răng và hôi miệng.

• Mecha: Được xem là một trong những loại trà thượng hạng, Mecha được chế biến từ những búp trà non, mang lại vị ngọt đậm đà tự nhiên khi thưởng thức.

• Kukicha: Đây là loại trà với vị ngọt thanh và hương thơm nhẹ nhàng, đem lại cảm giác thư thái, dễ chịu.

• Genmaicha: Loại trà đặc biệt này được tạo nên từ sự pha trộn giữa gạo rang và trà theo tỷ lệ 1:1. Với hàm lượng caffeine thấp, Genmaicha rất được yêu thích bởi người già và trẻ nhỏ.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản: Nét đẹp tinh hoa xứ Phù Tang 5

Trong văn hóa trà đạo Nhật Bản, nhiều loại trà được sử dụng với hương vị và đặc trưng riêng. Ảnh: Danh Trà

Để pha trà, trước tiên cần tráng sạch dụng cụ pha và tách trà bằng nước sôi nhằm làm sạch và làm ấm chúng, sau đó dùng khăn lau khô trước khi rót trà. Người pha trà thường ngửi hương trà trước khi cho vào ấm để nhận biết loại trà và từ đó lựa chọn phương pháp pha phù hợp với số lượng người uống, đảm bảo hương vị trà không quá đậm hay nhạt. Chén trà khi rót ra cần đạt chuẩn về cả hương vị lẫn màu sắc.

Trong quá trình pha trà, lượng nước sử dụng phải được kiểm soát chặt chẽ. Mỗi lần rót trà, cần rót hết nước trong bình để tránh làm giảm chất lượng của lần uống sau do nhiệt độ không đạt hoặc mất màu xanh đặc trưng của trà. Việc rót trà vào tách cần thực hiện cẩn thận, chú ý màu sắc và hương vị để đảm bảo độ đồng nhất giữa các chén trà.

Người thưởng trà cũng cần thể hiện thái độ kính trọng và có cách thưởng thức tinh tế, thể hiện sự hiểu biết, nền tảng giáo dục cũng như vị thế của họ.

Phòng trà, hay còn gọi là trà thất (Chashitsu), là không gian được thiết kế riêng biệt dành cho nghệ thuật trà đạo. Nội thất trong phòng trà được bài trí đơn giản, với các dụng cụ và đồ trang trí gần gũi như hoa cỏ hoặc tranh thư pháp.

Theo truyền thống, trà thất thường có kích thước vừa đủ để trải bốn chiếc chiếu rưỡi tatami, trong đó chiếu trung tâm là nơi trưng bày các dụng cụ pha trà, tạo điểm nhấn để trà nhân chiêm ngưỡng. Khi bước vào trà thất, bạn sẽ cảm nhận được sự yên bình và thư thái tuyệt đối.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản: Nét đẹp tinh hoa xứ Phù Tang 6

Không gian thưởng thức trà đạo hòa mình với thiên nhiên. Ảnh: SGL Vietnam

Một buổi trà đạo truyền thống tại Nhật Bản thường kéo dài khoảng 4 tiếng, bao gồm các bước chuẩn bị, pha trà và thưởng trà. Trong suốt buổi tiệc trà, mọi người cần tuân theo những quy tắc và nghi thức nhất định để giữ trọn vẹn tinh thần của trà đạo.

Hạn chế mang trang sức kim loại, kể cả đồng hồ. Phụ nữ nên tránh mặc váy ngắn, trong khi nam giới nên đi tất trắng. Ngoài ra, không sử dụng nước hoa có mùi quá mạnh, vì hương thơm thuần khiết của trà cần một không gian trong lành để cảm nhận trọn vẹn.

Người uống trà xoay chén theo chiều kim đồng hồ, tay trái đặt dưới đáy chén, tay phải vuốt nhẹ chén trà. Khi thưởng trà, nên tập trung vào chén trà và tránh nhìn ngó xung quanh. Sau khi uống, xoay nhẹ chén theo chiều kim đồng hồ và hướng về phía người pha trà.

Thông thường, người Nhật thưởng thức trà cùng các loại bánh ngọt để làm nổi bật hương vị trà. Chính sự cầu kỳ và độc đáo này khiến văn hóa trà đạo Nhật Bản được cả thế giới ngưỡng mộ.

Nếu chỉ uống trà loãng, bạn cần lau sạch miệng chén bằng ngón cái và ngón trỏ sau khi uống xong. Đối với những ai yêu thích trà đậm, không nhất thiết phải uống hết nước trong chén, nhưng quy tắc lau sạch miệng chén vẫn phải tuân thủ.

Trà đạo Nhật Bản không chỉ là cách thưởng trà, mà còn phản ánh sự tinh tế của nghệ thuật sống, từ sự tỉ mỉ trong pha trà, nghi thức uống trà, đến lòng hiếu khách đặc trưng của người Nhật. Hy vọng những chia sẻ từ MIA.vn sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một phần đặc sắc trong văn hóa Nhật Bản. Đây chắc chắn cũng là trải nghiệm bạn không nên bỏ lỡ khi du lịch đến xứ sở hoa anh đào.