1 Giới thiệu xôi Phú Thượng
Xôi Phú Thượng từ lâu đã nổi danh không chỉ ở Hà Nội mà còn trên cả nước. Phú Thượng là một làng nghề truyền thống thuộc quận Tây Hồ, nơi nổi tiếng với các món xôi dẻo thơm, hấp dẫn được làm từ các nguyên liệu truyền thống như gạo nếp cái hoa vàng, đậu xanh, lạc và nhiều loại gia vị khác. Từ hàng trăm năm nay, cứ mỗi sáng sớm, nhiều người dân Hà Nội lại đứng trước cổng ngóng trông để mua được gói xôi nóng hổi, thơm mùi lá chuối làm bữa sáng.
Xôi là món ăn đã rất quen thuộc với người dân thủ đô, đặc biệt là đặc sản xôi Phú Thượng. Ảnh: trithucxanh
Sự đặc biệt của món xôi Phú Thượng không chỉ nằm ở hương vị mà còn trong từng quy trình chế biến, từ cách chọn nguyên liệu, cách hấp xôi cho đến cách gói gọn trong từng chiếc lá chuối xanh. Chính vì thế, khi có dịp du lịch Hà Nội thì xôi Phú Thượng chính là một trong những món đặc sản mà bạn chắc chắn không thể nào bỏ lỡ.
Làng Phú Thượng trước đây là làng Gạ, đã nổi tiếng với món xôi từ hàng trăm năm nay. Ảnh: doanhnghieptiepthi
2 Nguồn gốc của xôi Phú Thượng
Ông bà ta từ xa xưa đã có câu ca rằng: “Làng Gạ có gốc cây đề/Có sông tắm mát, có nghề nấu xôi”. Làng Gạ xưa, nay chính là làng Phú Thượng đã có nghề thổi xôi từ bao giờ không ai rõ. Nhờ dòng nước mát lành của dòng Nhị Hà và phù sa màu mỡ mà làng Gạ xưa đã có cánh đồng lúa trù phú, phì nhiêu. Mỗi khi vào mùa lúa chín, hương thơm lại ngao ngát cả triền đê ven sông Hồng… Từ những cánh đồng màu mỡ ấy, người dân nơi đây đã trồng ra được hai loại gạo thượng hạng là nếp cái hoa vàng và nếp dâu keo để đồ xôi. Đến ngày nay, xôi đã trở thành kế sinh nhai của nhiều hộ gia đình tại Phú Thượng.
Xôi Phú Thượng gắn liền với cuộc sống của người dân nơi đây, trở thành kế sinh nhai của hơn 600 hộ gia đình. Ảnh: laodongthudo
Món xôi này đặc biệt ở chỗ không phải ai cũng có thể nấu ngon. Để làm ra được một nồi xôi Phú Thượng ngon, người nấu phải có tay nghề cao, biết cách canh nhiệt độ khi hấp và đặc biệt là kỹ năng trộn đều nguyên liệu sao cho hương vị ngấm vào từng hạt xôi. Điều này đã giúp xôi Phú Thượng trở nên nổi tiếng và không bị lẫn với bất kỳ món xôi nào khác.
3 Nguyên liệu làm xôi Phú Thượng
Theo cẩm nang du lịch MIA.vn tìm hiểu, nguyên liệu chính để làm xôi Phú Thượng bao gồm:
- Gạo nếp cái hoa vàng: Loại gạo này nổi tiếng với độ dẻo và hương thơm đặc trưng. Đây là thành phần chính quyết định đến chất lượng của món xôi. Gạo được ngâm trong nước khoảng 6 - 8 tiếng trước khi hấp để đạt được độ mềm dẻo hoàn hảo.
Gạo thường được ngâm khoảng 6 - 8 tiếng trước khi nấu xôi để đảm bảo độ mềm và dẻo. Ảnh: trithucxanh
- Đậu xanh, đỗ đen, lạc: Đối với từng loại xôi, người nấu sẽ cần chuẩn bị thêm các loại đậu hoặc lạc để trộn đều với xôi.
- Dừa nạo: Đối với các món xôi ngọt, dừa nạo được sử dụng để tạo vị béo ngậy, tăng thêm hương vị hấp dẫn.
- Muối vừng: Đối với xôi lạc hay xôi đậu xanh, muối vừng là món ăn kèm không thể thiếu, tạo ra sự hài hòa trong hương vị.
Các loại đậu đỗ làm nguyên liệu nấu nên các món xôi khác nhau. Ảnh: laodongthudo
4 Cách chế biến xôi Phú Thượng
Để chuẩn bị cho việc nấu xôi Phú Thượng, các nguyên liệu cần được sơ chế từ chiều hôm trước. Từ việc rửa sạch lá gói, ngâm đậu đến vo gạo đều phải được hoàn thành một cách tỉ mỉ. Gạo nếp được chọn phải là loại nếp cái hoa vàng chất lượng cao. Đỗ và lạc cũng cần được lựa chọn cẩn thận, loại bỏ bất kỳ hạt nào có dấu hiệu hỏng.
Gạo sau khi vo kỹ sẽ được ngâm trong khoảng 3 tiếng để nước trong và gạo nở đều. Sau quá trình chuẩn bị này, bước nấu xôi chính thức bắt đầu. Khi xôi chín, người nấu xôi sẽ dùng đũa để đảo đều, giúp thoát hơi và để xôi nghỉ trong vài tiếng trước khi phun nước và bóp đều để giữ độ mềm và dẻo.
Những gánh hàng xôi Phú Thường đã trở nên rất quen thuộc với người dân Hà Thành. Ảnh: trithucxanh
Sáng sớm hôm sau, những người thợ lại thức dậy, tiếp tục đồ xôi lần thứ hai trước khi phân loại và đưa đi bán khắp Hà Nội. Âm thanh leng keng của nồi niêu vang lên từ lúc trời còn chưa sáng và mùi hương của nếp mới đồ lan tỏa khắp các ngõ nhỏ từ 2 - 3 giờ sáng.
Để tạo ra một mẻ xôi đạt chất lượng, không chỉ ngon miệng mà còn bắt mắt thì việc sử dụng lá gói xôi là yếu tố vô cùng quan trọng. Theo chia sẻ các các thợ xôi ở Phú Thượng, các gia đình tại làng thường chọn loại lá phù hợp để gói, giúp giữ độ mềm ẩm cho xôi. Nhờ vậy, dù khách thưởng thức vào buổi sáng hay để đến trưa, xôi vẫn giữ được độ dẻo thơm vốn có.
Xôi nhiều màu được tạo hình đẹp mắt để sử dụng trong các dịp lễ hội, cúng kiếng. Ảnh: laodongthudo
Ở Phú Thượng, hầu hết mọi người đều thành thạo việc đồ xôi. Nghề làm xôi được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo nên dòng chảy văn hóa lâu đời. Hiện nay, làng có ba nghệ nhân và khoảng 600 gia đình vẫn duy trì nghề này, mang xôi đi khắp nơi trong Hà Nội. Gánh xôi không chỉ giúp các gia đình tại làng Phú Thượng vượt qua những thời kỳ khó khăn mà giờ đây còn giúp họ phát triển kinh tế, biến xôi thành một mặt hàng có giá trị cao, mang lại lợi ích lớn cho cả người dân và địa phương.
5 Xôi Phú Thượng - Di sản của Hà thành
Xôi Phú Thượng không chỉ nổi tiếng trong đời sống hàng ngày mà còn góp mặt trong các sự kiện quan trọng của Quốc gia. Nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến tự hào chia sẻ: Vào ngày 30/12/2016, làng Phú Thượng đã được UBND thành phố Hà Nội công nhận là làng nghề truyền thống nấu xôi. Đặc biệt, năm 2018, món xôi này đã vinh dự góp mặt trong số 12 món ăn truyền thống được phục vụ tại Trung tâm Báo chí trong Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiền, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà báo quốc tế.
Xôi Phú Thượng được ghi nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Ảnh: toquoc
Không dừng lại ở đó, năm 2019, Làng nghề truyền thống xôi Phú Thượng tiếp tục được Cục Sở hữu Trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu "Xôi Phú Thượng". Đặc biệt, sản phẩm này đã đạt chuẩn OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm) 4 sao của thành phố Hà Nội, khẳng định chất lượng và giá trị kinh tế mà xôi Phú Thượng mang lại cho địa phương.
6 Những lưu ý khi thưởng thức xôi Phú Thượng
- Để thưởng thức xôi Phú Thượng, bạn có thể dễ dàng mua ở bất cứ đâu tại Hà Nội. Xôi được bán tại nhiều cửa hàng và cả bán dạo. Còn nếu muốn khám phá quy trình nấu xôi và truyền thống đồ xôi Phú Thượng thì bạn nên về ngôi làng này để có dịp tham quan và trải nghiệm.
- Xôi Phú Thượng hiện nay có nhiều loại khác nhau, ngoài xôi trắng còn có xôi đậu, xôi gấc, xôi cốm, xôi nếp cẩm… Xôi thường ăn không thay vì đi kèm topping như các loại xôi được bán phổ biến hiện nay.
- Bạn có thể mua xôi Phú Thượng làm quà cho người thân và bạn bè. Tuy nhiên, chỉ nên mua xôi trong trường hợp di chuyển ngắn hoặc đi đường hàng không. Sau đó, bạn có thể bảo quản xôi trong tủ lạnh, khi ăn thì đồ lại cho nóng là được.
Hàng năm rất nhiều lễ hội về xôi được tổ chức tại làng Phú Thượng. Ảnh: laodongthudo
Xôi Phú Thượng là món ăn không chỉ mang đậm hương vị dân dã mà còn là biểu tượng của văn hóa ẩm thực Hà Nội. Với nguyên liệu đơn giản, quy trình chế biến tỉ mỉ, món xôi này đã làm say lòng biết bao thực khách. Nếu đã có dịp thưởng thức, bạn đừng quên chia sẻ cho cẩm nang du lịch MIA.vn biết đánh giá của bạn như thế nào về món đặc sản Hà Thành này nhé.
