Cối xay gió Hà Lan biểu tượng của văn hóa và lịch sử

1 Cối xay gió Hà Lan – Một biểu tượng lịch sử

Những chiếc cối xay gió lịch sử là một phần không thể thiếu của cảnh quan Hà Lan. Cùng với pho mát, hoa tulip và guốc gỗ, chúng là một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của mảnh đất này. Hiện tại, trên khắp cả nước vẫn còn hơn 1.000 chiếc cối xay gió, thế nên bạn có thể dễ dàng bắt gặp một trong những công trình ấn tượng này khi đang ngao du qua vùng nông thôn bằng phẳng.

2 Dấu ấn của cối xay gió trong suốt chiều dài lịch sử Hà Lan

2.1 Lịch sử phong phú của cối xay gió

Bạn có thể tìm thấy cối xay gió ở nhiều quốc gia, nhưng ở Hà Lan, chúng không chỉ có số lượng lớn mà còn đóng vai trò quan trọng trong di sản văn hóa và công nghiệp của đất nước, khiến nhiều người trên thế giới coi cối xay gió là biểu tượng đặc trưng của Hà Lan. Còn rất nhiều cối xay gió trên cả nước vẫn đang hoạt động. Chúng đã trở thành một phần không thể thiếu kể từ thời Trung Cổ: lần đầu tiên cối xay gió được nhắc đến ở Hà Lan là vào năm 1221, tại một nơi có tên là Willemskerke ở Zeeland.

Ở Hà Lan, cối xay gió thường được chia thành hai loại: cối xay polder (polder mang nghĩa là đất thấp có đê bọc, hay đất lấn biển), dùng để bơm nước và thoát nước cho đất; và cối xay công nghiệp, dùng cho nhiều mục đích khác nhau như xay ngũ cốc, cưa gỗ, làm sắc tố cho sơn và sản xuất giấy. Cối xay công nghiệp có ở nhiều nước khác, nhưng cối xay polder được biết đến như là một đặc trưng của Hà Lan.

Cối xay gió có thể được phân loại dựa trên công nghệ và kiến trúc của chúng, thường phụ thuộc vào cách cánh quạt được định vị để đón gió từ hướng nhất định. Cơ chế này có thể nằm bên ngoài cối xay, được nhận biết qua “đuôi”: phía sau mái của cối xay gió có một cấu trúc dài làm bằng dầm gỗ kéo dài xuống. Những cối xay khác thì không có cấu trúc này và trông cồng kềnh hơn do cơ chế xoay nằm bên trong, chiếm nhiều không gian.

2.2 Cối xay gió công nghiệp và dấu ấn

Cối xay công nghiệp là loại cối xay gió đầu tiên. Cối xay polder bắt đầu được xây dựng vào đầu thế kỷ 15, sử dụng bánh xe cánh quạt, chạy bằng sức gió để di chuyển nước. Loại cối xay này được sử dụng để thoát nước cho vùng Beemster polder vào năm 1612. Những cối xay này là biểu tượng hoàn hảo cho mối quan hệ đặc biệt giữa người Hà Lan và nước: họ trân trọng nước, nhưng cũng luôn đấu tranh với nước để giành lại đất.

Cối xay gió đã (và vẫn đang) được sử dụng để giữ khô vùng đất được giành lại từ biển. Hẳn nếu không có cối xay gió, phần lớn diện tích đất của quốc gia này sẽ chìm dưới nước.

Thiết kế và công nghệ của cối xay gió đã được cải tiến liên tục qua nhiều thế kỷ. Vào năm 1589, nhà toán học, kỹ sư và học giả đa tài người Flemish, Simon Stevin, đã viết về cối xay gió và thủy lực học, đồng thời phát minh ra molengang – một nhóm cối xay gió được xây dựng liền kề nhau. Điều này giúp nâng nước lên độ cao lớn hơn, cho phép tạo ra những polder sâu hơn. Nhóm cối xay gió nổi tiếng nhất là ở Kinderdijk, nhưng cũng có những ví dụ khác ở Leidschendam, Zevenhuizen và Aarlanderveen. Molengang ở Aarlanderveen là nhóm cối xay duy nhất vẫn còn hoạt động.

Trong thế kỷ 19, thiết kế của cối xay gió tiếp tục được cải tiến: bánh xe cánh quạt được thay thế bằng ốc vít Archimedean, một cách hiệu quả hơn để bơm nước, khiến cho cấu trúc molengang không còn cần thiết. Sự phát triển mới nhất trong lĩnh vực này là việc sử dụng cối xay gió để tạo ra năng lượng tái tạo.

Mặc dù tuabin gió hiện đại có thể được tìm thấy ở nhiều quốc gia, nhưng tại làng Sintjohannesga ở Friesland, bạn sẽ thấy Molen de Hersteller, một cối xay gió lịch sử đã được hiện đại hóa và hiện đang được sử dụng như một tuabin gió. Hẳn khách du lịch Hà Lan có thể thấy rằng ở đất nước này di sản và sự đổi mới bền vững luôn đi đôi với nhau.

3 Cấu trúc của cối xay gió

Máy móc của cối xay gió truyền thống ở Hà Lan thường bao gồm bốn bộ phận chính: bánh răng, cánh quạt, trục gió và bánh xe phanh. Bánh răng bên trong cối xay gió sẽ truyền năng lượng từ chuyển động quay của cánh quạt đến thiết bị cơ khí. Các cánh quạt được gắn trên trục gió ngang, có thể làm bằng gỗ hoàn toàn, gỗ với đầu trụ bằng gang, hoặc hoàn toàn bằng gang. Bánh xe phanh được lắp vào trục quay giữa ổ trục trước và sau.

Các loại cối xay gió khác nhau sẽ có thiết kế riêng. Cối xay gió kiểu Post (Post mills) đôi khi có bánh đầu và/hoặc bánh đuôi truyền động trực tiếp các bánh xe răng cưa nhỏ, thay vì bố trí bánh răng trụ. Các bánh răng bổ sung điều khiển một máy nâng bao hoặc các thiết bị máy móc khác. Ngoài ra, máy móc có thể khác nhau khi cối xay gió được sử dụng cho các mục đích khác ngoài việc xay hạt. Ví dụ, cối xay thoát nước (drainage mill) sử dụng một bộ bánh răng khác ở đầu dưới của trục thẳng để điều khiển bánh gàu hoặc vít Archimedes; còn cối xay cưa gỗ (Sawmills) sử dụng trục khuỷu để cung cấp chuyển động qua lại cho các lưỡi cưa.

4 Một số cối xay gió nổi tiếng không thể bỏ qua

4.1 Ngôi làng cối xay gió Zaanse Schans

Theo kinh nghiệm du lịch, Zaanse Schans là một bảo tàng ngoài trời không thể bỏ qua nếu bạn đã đến với mảnh đất Hà Lan. Zaans Schans mở cửa quanh năm và miễn phí với bộ sưu tập những cối xay gió lịch sử. Mặc dù bạn có thể ghé thăm nơi đây vào bất cứ thời điểm nào trong năm, nhưng hầu hết các cối xay gió chỉ mở cửa tham quan từ tháng 4 đến đầu tháng 10. Bên cạnh các cối xay gió, bạn có thể ghé thăm các cửa hàng lưu niệm, xem cách làm guốc gỗ hoặc ghé thăm một trang trại sản xuất pho mát gần Zaanse Schans.

4.2 Cối xay gió Keukenhof

Cối xay gió Keukenhof là một cối xay gió nằm trong khuôn viên của vườn Keukenhof nổi tiếng (mở cửa từ tháng 3 đến tháng 5) tại Lisse ở vùng Flower Strip. Nó có nguồn gốc từ Scharmer, là cối xay polder được xây dựng vào năm 1892. Năm 1957, nhà máy được chuyển đến địa điểm Keukenhof như một món quà từ hãng tàu Holland-America Line. Dù cối xay gió ở Keukenhof chỉ hoạt động như một vật trang trí, nhưng nó được bao quanh bởi hàng vạn bông hoa tulip tạo nên một cảnh tượng tuyệt sắc.

4.3 Cối xay gió khổng lồ De Gooyer

De Gooyer là chiếc cối xay gió lớn nhất cả nước, một nét đặc trưng không thể bỏ lỡ tại Amsterdam Oost. Cối xay gió hình bát giác này có từ năm 1725 và từng được sử dụng làm cối xay bột.

4.4 Molen de Adriaan

Molen de Adriaan nằm ở trung tâm Haarlem, được xây dựng lần đầu tiên vào năm 1778, là một cối xay gió nằm dọc theo sông Spaarne trên nền móng của tòa tháp từng bảo vệ trung tâm thành phố. Sau khi cối xay gió bị cháy vào năm 1932, phải mất 70 năm, người dân địa phương mới quyên góp đủ tiền để xây dựng lại nó.

4.5 Cối xay gió Schiedam

Đi bộ qua những cối xay gió Schiedam là một trải nghiệm ấn tượng vì Schiedam rất gần Rotterdam, có những cối xay gió lịch sử cao nhất thế giới. Chúng được xây dựng vào thế kỷ 18 để sản xuất Jenever, một loại rượu gin truyền thống của Hà Lan. Các cối xay gió Jenever phải cao hơn các tòa nhà còn lại trong thành phố mới có thể đón đủ gió. Trước đây có gần 40 cối xay gió Jenever ở Schiedam, ngày nay khoảng 7 chiếc trong số này vẫn còn được bảo tồn rất tốt.

4.6 Bảo tàng cối xay gió De Valk

Cối xay gió De Valk là một cối xay gió tháp đã có tuổi đời từ năm 1743. Đây là cối xay gió cuối cùng trong số 19 cối xay gió ban đầu từng đứng trên thành lũy của thành phố Leiden. Cối xay gió đã được chuyển thành bảo tàng vào năm 1966.

4.7 Làng cối xay gió Kinderdijk

Kinderdijk là một ngôi làng nhỏ nằm ở tỉnh Zuid-Holland, dù chỉ có vài trăm cư dân nhưng vẫn nổi tiếng trên toàn thế giới. Lý do là bởi 19 chiếc cối xay gió tuyệt đẹp có niên đại từ khoảng năm 1740. Năm 1997, các cối xay gió ở đây đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới. MIA.vn mách bạn có thể trải nghiệm những chiếc cối xay gió ở đây trong cự ly gần bằng một chuyến tham quan bằng xe đạp vì đường dành cho xe đạp dẫn thẳng qua chúng.

Hãy dành một ngày để tận hưởng những chiếc cối xay gió xinh đẹp ở Hà Lan. Một cách đáng yêu và cũng mang đậm chất Hà Lan nhất chính là thuê xe đạp và bắt đầu rong ruổi trên những cung đường xinh đẹp. Hy vọng với những kinh nghiệm hữu ích trên đây bạn sẽ có được một chuyến đi thật đáng nhớ.