Chùa Báo Ân Hà Nội: Dấu tích vàng son bên Hồ Hoàn Kiếm

1 Đôi nét về chùa Báo Ân Hà Nội

Nằm bên bờ đông Hồ Hoàn Kiếm, ngay trung tâm thủ đô Hà Nội, chùa Báo Ân là một trong những công trình Phật giáo nổi tiếng gắn liền với không gian văn hóa đặc trưng của vùng đất này. Ngôi chùa từng được biết đến với quy mô rộng lớn, kiến trúc bề thế và cảnh quan thanh tịnh, tạo nên điểm nhấn đặc biệt giữa lòng kinh thành Thăng Long.

Ngoài giá trị tôn giáo, chùa còn là nơi hội tụ đời sống tinh thần của người dân, mang ý nghĩa biểu tượng cho sự giao thoa giữa nghệ thuật, tín ngưỡng và không gian đô thị cổ. Ngày nay, dù phần lớn công trình đã không còn, nhưng dấu tích chùa Báo Ân vẫn để lại những ấn tượng sâu đậm trong ký ức văn hóa của người Hà Nội.

Nếu có cơ hội du lịch Hà Nội, bạn không nên bỏ qua việc ghé thăm khu vực Hồ Hoàn Kiếm để chiêm ngưỡng di tích còn sót lại của chùa Báo Ân thấm đẫm dấu ấn lịch sử.

2 Lịch sử hình thành chùa Báo Ân

Chùa Báo Ân, hay còn gọi là Báo Ân Tự, được khởi công xây dựng vào năm 1842 dưới triều vua Thiệu Trị, do Tổng đốc Hà Ninh Nguyễn Đăng Giai đứng ra vận động nhân dân quyên góp và trực tiếp chỉ đạo xây dựng. Sau bốn năm thi công, đến năm 1846 - 1847, ngôi chùa được hoàn thành, trở thành một trong những công trình Phật giáo đồ sộ và tráng lệ bậc nhất kinh thành Thăng Long lúc bấy giờ.

Chùa ban đầu được đặt tên là Liên Trì vì trong khuôn viên có hồ tròn trồng sen, tạo không gian thanh tịnh, tao nhã. Tuy nhiên, dân gian lại quen gọi là “chùa Quan Thượng” bởi người sáng lập vốn là vị quan thượng thư nổi tiếng thanh liêm. Ngôi chùa tọa lạc trên khu đất rộng gần 100 mẫu ở làng Cựu Lâu, bờ đông Hồ Hoàn Kiếm, phía trước hướng ra sông Hồng, phía sau dựa lưng vào hồ, vị thế vô cùng đắc địa.

Trong giai đoạn hưng thịnh, chùa Báo Ân không chỉ là nơi thờ tự, sinh hoạt tôn giáo mà còn là trung tâm văn hóa tín ngưỡng lớn, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân kinh thành. Tuy nhiên, đến năm 1888, khi thực dân Pháp tiến hành quy hoạch đô thị Hà Nội, ngôi chùa bị phá bỏ để xây dựng Bưu điện Trung tâm Hà Nội. Từ một công trình đồ sộ, ngày nay chùa chỉ còn sót lại Tháp Hòa Phong trên phố Đinh Tiên Hoàng, bên Hồ Hoàn Kiếm, như một dấu tích lịch sử nhắc nhớ về một thời vàng son của kiến trúc Phật giáo Thăng Long.

3 Khám phá công trình kiến trúc tại chùa

Đến với chùa Báo Ân, du khách sẽ được hòa mình vào không gian tĩnh lặng để chiêm bái và chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc độc đáo, giàu giá trị nghệ thuật, đậm dấu ấn Phật giáo truyền thống.

3.1 Kiến trúc xưa

Kiến trúc chùa Báo Ân xưa được ghi nhận là một trong những công trình Phật giáo đồ sộ và tinh xảo bậc nhất kinh thành Thăng Long, thể hiện rõ sự hưng thịnh của Phật giáo cũng như bàn tay khéo léo của những nghệ nhân thời bấy giờ. Ngôi chùa được xây dựng trên khu đất rộng gần 100 mẫu ở bờ đông Hồ Hoàn Kiếm, với quy mô khoảng 180 gian và 36 nóc nhà, tạo thành một quần thể kiến trúc uy nghi, hài hòa với cảnh quan xung quanh.

Các công trình chính trong chùa đều được bố trí theo lối kiến trúc truyền thống, có sự cân xứng và chặt chẽ, từ tam quan, chính điện, gác chuông, gác trống cho đến hành lang, hậu cung. Từng chi tiết chạm khắc trên gỗ, đá, ngói đều mang tính nghệ thuật cao, khắc họa hoa văn rồng, phượng, hoa lá, vừa trang nghiêm vừa tinh xảo.

Bao quanh chùa là tường hình lục giác, bên ngoài có hào nước, bên trong lại có hồ sen tròn tỏa hương, nhờ đó chùa còn mang tên Liên Trì, nghĩa là hồ sen. Lối vào chùa được đánh dấu bằng tháp Hòa Phong nằm ngay trước cổng, từ đây qua cầu lát gạch sẽ dẫn đến lầu Hộ pháp, tiếp nối là Đại Hùng Bửu điện - nơi trang trọng nhất đặt tượng Phật và Bồ Tát, được trang trí công phu bằng sơn son thếp vàng và khảm xà cừ tinh xảo.

Hai bên chùa có hành lang dài, chạm khắc cảnh “Thập điện Diêm Vương” với những hình tượng sống động, mang tính giáo huấn sâu sắc theo quan niệm Phật giáo. Điều này vừa thể hiện kỹ nghệ chạm trổ tài hoa, vừa để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng khách thập phương.

3.2 Tháp Hòa Phong - Kiến trúc còn sót lại

Tháp Hòa Phong là dấu tích duy nhất còn lại của chùa Báo Ân, mang trong mình vẻ đẹp cổ kính và là minh chứng sống động cho sự tinh xảo của kiến trúc Phật giáo Thăng Long xưa. Công trình được xây dựng hoàn toàn bằng gạch nung, để trần không tô trát, tạo nên vẻ mộc mạc nhưng bền vững theo thời gian.

Dù không có quy mô đồ sộ như tổng thể chùa trước kia, tháp vẫn giữ được giá trị biểu tượng, trở thành chứng nhân lịch sử hiếm hoi gợi nhắc về một công trình tôn giáo lộng lẫy từng hiện diện bên Hồ Hoàn Kiếm. Tháp có cấu trúc ba tầng, thu nhỏ dần khi lên cao, tạo cảm giác vững chãi nhưng thanh thoát:

- Tầng một: Có bốn cửa vòm thông nhau ra bốn hướng, trên mỗi cửa khắc các tên môn: Báo Ân, Báo Nghĩa, Báo Đức và Báo Phúc, thể hiện tư tưởng báo đáp ân nghĩa theo quan niệm Phật giáo.

- Tầng hai: Bố trí bốn tượng nghê đá đặt ở bốn góc, quay mặt về phía Đông. Những tượng nghê này không chỉ mang ý nghĩa trấn giữ, bảo vệ công trình mà còn tạo nên sự sinh động và uy nghiêm cho toàn bộ tháp.

- Tầng ba: Treo biển hiệu “Hòa Phong Tháp”, trên cùng là bầu hồ lô bằng đá. Đây là một chi tiết đặc trưng trong kiến trúc Phật giáo, vừa mang giá trị thẩm mỹ vừa biểu trưng cho sự viên mãn, trường tồn.

4 Những trải nghiệm không nên bỏ lỡ khi tham quan chùa Báo Ân ngày nay

Khi đến thăm di tích chùa Báo Ân xưa, nay chỉ còn lại Tháp Hòa Phong bên Hồ Hoàn Kiếm, bạn có thể trải nghiệm nhiều cảm xúc về một không gian văn hóa - lịch sử của Hà Nội xưa:

- Chiêm ngưỡng Tháp Hòa Phong: Đây là dấu tích duy nhất còn lại của chùa Báo Ân, mang dáng vẻ rêu phong cổ kính, như chứng nhân lịch sử kể lại câu chuyện về một công trình Phật giáo tráng lệ từng hiện diện bên hồ. Tháp đứng sừng sững qua bao biến thiên của thời gian, gợi trong lòng du khách niềm hoài cổ và sự kính ngưỡng đối với kiến trúc Phật giáo xưa.

- Khám phá kiến trúc cổ: Quan sát ba tầng tháp gạch nung, bốn cửa vòm khắc chữ Báo Ân - Báo Nghĩa - Báo Đức - Báo Phúc, tìm hiểu ý nghĩa triết lý Phật giáo.

- Hòa mình vào không gian văn hóa Hồ Hoàn Kiếm: Vừa tham quan di tích vừa tận hưởng khung cảnh hồ thơ mộng, kết hợp cùng nhịp sống hiện đại của thủ đô.

- Kết nối hành trình tham quan: Dạo bộ quanh hồ, ghé thăm Đền Ngọc Sơn, Tháp Rùa, hoặc dừng chân thưởng thức cà phê phố cổ, cảm nhận sự giao thoa giữa lịch sử và đời sống hôm nay.

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có thêm những hiểu biết thú vị về chùa Báo Ân. Nếu có dịp ghé thăm Hà Nội, hãy dành thời gian dạo quanh hồ, chiêm ngưỡng tháp cổ rêu phong và tận hưởng không khí phố phường để cảm nhận rõ nét vẻ đẹp giao thoa giữa quá khứ và hiện tại. Và đừng quên chuẩn bị cho mình một chiếc vali gọn nhẹ để hành trình khám phá thủ đô thêm trọn vẹn và thoải mái.