Khám phá chùa Vẽ, di tích lịch sử quan trọng của Bắc Giang

1 Giới thiệu đôi nét về chùa Vẽ

Chùa Vẽ, còn được gọi là chùa làng Vẽ, có tên chữ là Huyền Khuê tự. Đây là một trong những ngôi chùa cổ tiêu biểu của vùng đất Bắc Giang. Không chỉ mang giá trị tâm linh, chùa còn gắn liền với một vị trí chiến lược quan trọng trong lịch sử giữ nước, đặc biệt là trong trận Chi Lăng – Xương Giang năm 1427.

Nằm ở cửa ngõ từ Lạng Sơn về Hà Nội, chùa Vẽ cùng với chùa Thành (chỉ cách vài trăm mét) tạo thành một cặp chùa linh thiêng. Hai ngôi chùa này gắn bó mật thiết với đời sống tín ngưỡng của người dân Bắc Giang và cả vùng Kinh Bắc.

2 Lịch sử chùa Vẽ

Chùa Vẽ (Huyền Khuê Tự) là một trong những ngôi chùa cổ kính bậc nhất ở Bắc Giang với lịch sử kéo dài từ thế kỷ XI, gắn liền với bao thăng trầm của đất nước. Theo ghi chép, chùa được xây dựng từ thời nhà Lý, sau đó nhiều lần được trùng tu dưới các triều đại Trần, Lê và tiếp tục được bảo tồn cho đến ngày nay.

Không chỉ là nơi thờ Phật, chùa Vẽ còn là chứng nhân lịch sử, từng đóng vai trò quan trọng trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Trong những thời kỳ đầy biến động, nơi đây từng là điểm tụ hội của các tướng lĩnh, nghĩa sĩ và người dân yêu nước, góp phần làm nên những trang sử hào hùng của vùng đất Xương Giang – Chi Lăng.

Đối với người dân Bắc Giang, chùa Vẽ không chỉ mang giá trị lịch sử và kiến trúc mà còn là một biểu tượng tâm linh, nơi sinh hoạt cộng đồng giàu bản sắc. Không gian chùa luôn tĩnh lặng, thanh bình – là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm kiếm sự an yên, chiêm nghiệm và hành hương.

Chùa cũng là nơi thường xuyên tổ chức các lễ hội Phật giáo, đặc biệt vào Tết Nguyên đán và các dịp lễ lớn trong năm. Những lễ hội này không chỉ thu hút đông đảo phật tử và du khách thập phương, mà còn góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống, vun đắp tinh thần đoàn kết và niềm tự hào dân tộc trong cộng đồng địa phương.

3 Kiến trúc và cổ vật tại chùa Vẽ

Chùa Vẽ còn lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị, tiêu biểu nhất là hệ thống tượng Phật cổ. Mỗi pho tượng đều được tạc quy chuẩn, tinh tế, sơn thếp đẹp màu mận chín, xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo ở thời Lê. Các tài liệu, hiện vật khác như bát hương, mõ gỗ, nhang án thời Nguyễn (thế kỷ XIX), chuông đồng thời Tây Sơn và đặc biệt là cây hương đá thời Lê niên hiệu Vĩnh Thịnh (1705-1720)… có giá trị lịch sử văn hóa và giá trị nghiên cứu khoa học.

Không chỉ là một ngôi chùa cổ nổi bật về kiến trúc và lễ hội, chùa Vẽ (Huyền Khuê tự) còn là nơi lưu giữ nhiều hiện vật, cổ vật quý giá, phản ánh chiều sâu lịch sử, văn hóa và nghệ thuật suốt nhiều thế kỷ. Điểm nhấn đặc biệt trong chùa là hệ thống tượng Phật cổ được tạc từ thời hậu Lê, nổi bật với kỹ thuật điêu khắc tinh xảo, hình khối hài hòa và nước sơn thếp vàng óng ánh màu mận chín. Mỗi pho tượng không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn xứng đáng là tác phẩm nghệ thuật độc đáo của mỹ thuật Phật giáo Việt Nam.

Ngoài tượng Phật, chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị khác như:

- Chuông đồng thời Tây Sơn

- Bát hương, mõ gỗ, nhang án thời Nguyễn (thế kỷ XIX)

- Cây hương đá thời Lê, niên hiệu Vĩnh Thịnh (1705–1720)

Những hiện vật này không chỉ phản ánh đời sống tâm linh, mà còn là chất liệu quý cho các công trình nghiên cứu lịch sử, văn hóa và mỹ thuật. Đặc biệt, trong đợt trùng tu năm 2018, người dân địa phương đã phát hiện ba bệ chân tảng bằng đá hoa sen dưới nền khu Tam Bảo, mang phong cách nghệ thuật thời Trần (thế kỷ XIII–XIV). Phát hiện này hé mở khả năng rằng ngôi chùa có gốc tích từ thời Trần, lâu đời hơn nhiều so với các ghi chép chính thống.

4 Lễ hội và hoạt động tâm linh tại chùa Vẽ Bắc Giang

Không chỉ là nơi thờ Phật linh thiêng, chùa Vẽ (Huyền Khuê tự) còn là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa tâm linh quan trọng. Tại đây, khách du lịch Bắc Giang không chỉ tìm thấy vẻ đẹp cổ kính của một ngôi chùa nghìn năm tuổi mà còn cảm nhận được không khí lễ hội đặc sắc và những hoạt động mang giá trị tinh thần sâu sắc.

4.1 Lễ hội chùa Vẽ

Hằng năm, vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch, lễ hội chùa Vẽ được tổ chức long trọng, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương. Đây không chỉ là dịp để thể hiện tín ngưỡng Phật giáo, mà còn là không gian tái hiện bản sắc văn hóa dân gian đậm đà của vùng Kinh Bắc.

Một trong những điểm đặc biệt của lễ hội là trò chơi kéo chữ Hán, một nghi lễ mang tính biểu tượng sâu sắc. Người tham gia sẽ cùng nhau xếp thành các chữ đại tự như “Thiên Hạ Thái Bình”, “Toàn Dân Khai Hội”... Mỗi chữ cần khoảng 30 người, tất cả được ăn vận đồng phục, tay cầm cờ, hoa, di chuyển theo lệnh của hai tổng cờ. Các động tác đồng loạt như ngồi xuống – đứng lên, tung hoa, hô vang chữ, tạo nên khung cảnh vừa trang nghiêm, vừa rộn ràng, đầy khí thế đoàn kết.

Một trò chơi khác không kém phần hấp dẫn là cướp cầu, một nghi thức cổ truyền của cư dân nông nghiệp, mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trò chơi diễn ra sôi nổi, thể hiện tinh thần tập thể, khát vọng no đủ và đời sống tâm linh phong phú của người dân địa phương.

Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa và kiến trúc, chùa Vẽ đã được xếp hạng Di tích Nghệ thuật cấp Quốc gia từ năm 1994. Đây không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là một “bảo tàng sống” của văn hóa dân gian, nơi người dân giữ gìn và truyền nối các phong tục truyền thống qua nhiều thế hệ.

4.2 Các khóa tu, thiền định và chia sẻ giáo lý

Ngoài lễ hội, chùa Vẽ thường xuyên tổ chức các khóa tu học, thiền định, tụng kinh và chia sẻ giáo lý. Những hoạt động này giúp phật tử và người dân có cơ hội quay về với nội tâm, nuôi dưỡng sự tĩnh lặng và lòng từ bi giữa cuộc sống hiện đại nhiều áp lực.

4.3 Hoạt động từ thiện cộng đồng

Chùa cũng là nơi khởi xướng nhiều chương trình từ thiện ý nghĩa, hỗ trợ người nghèo, học sinh khó khăn và các hoàn cảnh kém may mắn trong vùng. Đây là nét đẹp thể hiện tinh thần “Phật pháp tại thế gian”, gắn bó đạo và đời trong một thể hài hòa.

5 Biến cố hỏa hoạn và hành trình trùng tu chùa Vẽ

Tháng 2/2025, một sự cố đau lòng đã xảy ra tại chùa Vẽ. di tích lịch sử quốc gia hơn 300 năm tuổi. Một vụ hỏa hoạn bất ngờ đã thiêu rụi toàn bộ khu Tam Bảo, khiến mái chùa sập hoàn toàn, khung gỗ cháy đen, nhiều tượng Phật và cổ vật quý bị hư hại nghiêm trọng. Tổng cộng có 25 pho tượng, 8 bức hoành phi, 5 đôi câu đối, cùng nhiều hương án, cửa võng… bị thiêu hủy.

Phần bị cháy bao gồm: Tòa Tiền đường (5 gian 2 chái), Thượng điện (3 gian). Tổng diện tích ảnh hưởng lên đến 263m². May mắn, các hạng mục liền kề như nhà Tổ, nhà Mẫu, nhà khách và hành lang hai bên đã được lực lượng chức năng kịp thời bảo vệ, không bị ảnh hưởng.

Sáng ngày 12/4/2025, cơ quan chức năng đã tiến hành hạ mộc khu vực bị cháy, chỉ còn lại phần móng, mở đầu cho công tác phục dựng ngôi chùa cổ có từ thế kỷ XVII. Các phần còn lại trong khuôn viên được che chắn kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn và giữ nguyên hiện trạng. Điều đáng quý là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang vẫn lưu giữ đầy đủ hồ sơ di tích gốc của chùa Vẽ, giúp việc khôi phục công trình trở nên thuận lợi và chính xác. Kinh phí cho quá trình phục dựng sẽ được huy động từ nguồn xã hội hóa, thể hiện tinh thần đoàn kết và gìn giữ di sản của cộng đồng đối với một công trình văn hóa, tâm linh có ý nghĩa đặc biệt.

Trên đây là những thông tin về chùa Vẽ để bạn tham khảo và có thêm một địa điểm ghé thăm khi du lịch Bắc Giang. Bạn cũng đừng quên sắm cho mình một chiếc vali MIA.vn để cùng đồng hành trong những chuyến đi sắp tới nhé.