Cung đạo Kyudo: Nghệ thuật bắn cung truyền thống Nhật Bản

1 Lịch sử hình thành và sự phát triển Kyudo

1.1 Nguồn gốc xuất hiện của Kyudo

Kyudo (弓道) bắt nguồn từ nghệ thuật bắn cung cổ truyền Nhật Bản. Vào thế kỷ 12, nhu cầu sử dụng cung tên tăng mạnh trong bối cảnh chiến tranh Genpei sắp xảy ra, dẫn đến sự hình thành và truyền dạy kỹ thuật Yabusame, tức bắn cung khi cưỡi ngựa. Trong thời kỳ Chiến quốc (Sengoku), khi đất nước chìm trong tranh chấp giữa các dòng tộc phong kiến, tính hiệu quả và độ chính xác của cung tên không ngừng được cải tiến. Điều này thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của các trường dạy bắn cung trong thời kỳ này.

Tuy nhiên, khi súng hỏa mai (tanegashima) được Oda Nobunaga sử dụng trong quân đội, vai trò của cung tên trên chiến trường dần bị thay thế. Sang thời kỳ Edo, việc luyện tập cung tên trở thành một hoạt động tùy chọn, chủ yếu dành cho tầng lớp thượng lưu. Giai cấp samurai tiếp tục giữ gìn nghệ thuật bắn cung trong các nghi lễ và cuộc thi. Cũng trong giai đoạn này, Kyudo phát triển theo hướng hòa quyện cùng những triết lý của Thiền tông, từ đó hình thành nên bộ môn Kyudo như ta biết ngày nay: kỹ năng và tâm thức hòa làm một.

1.2 Phục hưng và lan tỏa toàn cầu

Sau khi bị tạm cấm bởi lực lượng Đồng minh vào năm 1945, Kyudo đã hồi sinh mạnh mẽ với việc thành lập Liên đoàn Kyudo Toàn Nhật Bản vào năm 1949. Đây là một tổ chức đóng vai trò trung tâm trong việc phục hưng và quảng bá Kyudo trên toàn quốc. Đến năm 2006, Liên đoàn Kyudo Quốc tế được thành lập, giúp mở rộng môn nghệ thuật này ra phạm vi toàn cầu. Tổ chức này đã đón nhận sự tham gia ban đầu của 17 quốc gia.

Ngày nay, với khoảng 130.000 thành viên tại Nhật Bản và sự quan tâm ngày càng lớn từ cộng đồng quốc tế, Kyudo tiếp tục phát triển mạnh mẽ, khẳng định giá trị văn hóa Nhật Bản truyền thống bền vững và sức hấp dẫn vượt thời gian của môn võ cổ truyền này.

2 Trang bị trong Kyudo

Yumi (Cung): Cung truyền thống có chiều dài khoảng 2 mét. Trước đây được làm hoàn toàn bằng tre, nhưng hiện nay cung làm từ sợi carbon cũng rất phổ biến.

Ya (Tên): Tên truyền thống cũng được làm từ tre, nhưng hiện nay người ta thường dùng tên làm từ nhôm hoặc sợi carbon. Chiều dài tên phụ thuộc vào sải tay người bắn (yazuka). Tên thường có 3 lông vũ, lấy từ gà tây hoặc thiên nga.

Yugake (Găng tay): Thường làm từ da nai. Có hai loại chính: loại có ngón cái cứng với rãnh dẫn tên, và loại ngón cái linh hoạt không có rãnh sẵn. Tùy theo lực cung, người tập có thể chọn loại ba ngón (mitsugake) hoặc bốn ngón (yotsugake). Một lớp găng tay mỏng bằng cotton hoặc sợi tổng hợp được đeo bên trong để thấm hút mồ hôi và bảo vệ găng chính.

Muneate (Bảo vệ ngực): Phụ nữ mặc dụng cụ này để tránh dây cung quất vào ngực khi bắn.

Kyudogi: Trang phục luyện tập gồm áo dogi trắng và váy hoặc quần đen (hakama). Màu dogi có thể thay đổi nhưng trắng là màu được khuyến khích sử dụng.

3 Tám bước bắn cung trong Kyudo (Hassetsu)

Theo kinh nghiệm du lịch, trong Kyudo có tám động tác chuẩn mực mà người luyện tập phải thực hiện để hoàn thiện một lần bắn. Mục tiêu không đơn thuần là trúng đích, mà là sự hoàn hảo trong từng động tác. Khi hình thức đạt đến mức độ cao nhất, mũi tên sẽ tự khắc bay đúng hướng. Kyudo được xem là một hình thức thiền định, mỗi cú bắn phản ánh trạng thái nội tâm của người bắn.

Ashibumi – 足踏み (Đặt chân): Đặt hai chân ngang bằng vai, tạo nền tảng vững chắc.

Dozukuri – 胴造り (Tư thế): Điều chỉnh tư thế, nạp tên vào cung, sau đó đưa tay phải trở lại bên hông.

Yugamae – 弓構え (Chuẩn bị cung): Đặt tay có đeo găng dưới thân tên, điều chỉnh cho thoải mái.

Uchiokoshi – 打起し (Nâng cung): Nâng cung lên cho đến khi mũi tên nằm trên đầu.

Hikiwake – 引分け (Kéo cung): Kéo dây cung đến hơn nửa tầm kéo.

Kai – 会 (Kéo căng toàn phần): Kéo cung đến mức tối đa và ngắm mục tiêu.

Hanare – 離れ (Thả tên): Sự giải thoát.

Zanshin – 残心 (Tĩnh tại sau khi bắn): Giữ nguyên tư thế sau khi thả tên, thiền định và cúi đầu hướng về mục tiêu.

4 Quy tắc trong Kyudo

4.1 Mục tiêu

Người học Kyudo bắt đầu bằng việc rèn luyện những động tác cơ bản gọi là Shaho Hassetsu, dưới sự hướng dẫn tận tình của các bậc thầy giàu kinh nghiệm, thông qua hội thảo hoặc khóa đào tạo. Việc bắn trúng đích là một thách thức lớn, nhưng Kyudo đề cao kỷ luật bản thân và sự trọn vẹn trong từng cú bắn hơn là chỉ đơn thuần đạt được điểm số.

Giống như các môn võ khác, Kyudo có hệ thống cấp bậc rõ ràng từ hạng (5 đến 1) đến đẳng (sơ đẳng đến thập đẳng). Cùng với đó là các danh hiệu như Renshi, Kyoshi và Hanshi, dựa vào kỹ thuật và xét đến cả những phẩm chất, khả năng lãnh đạo và sự uyên bác. Các kỳ kiểm tra được tổ chức định kỳ ở cấp quốc gia và khu vực, cả theo lịch định sẵn lẫn các sự kiện đặc biệt.

4.2 Hạng mục thi đấu

Các cuộc thi Kyudo được phân chia thành hai thể loại: Mato (bắn gần) và Kyudo no Kai (tụ hội Kyudo). Ở thể thức Mato, khoảng cách từ vị trí bắn tới mục tiêu là 28 mét, thường được dùng trong luyện tập hằng ngày. Trong khi đó, Kyudo no Kai có khoảng cách lên tới 60 mét, gấp đôi so với Mato, dành cho các kỳ thi đấu quy mô lớn hơn. Một số điểm chính mà MIA.vn lưu ý đến bạn đọc như sau:

Kích thước mục tiêu: Kích thước mục tiêu cũng khác nhau tùy theo thể thức thi đấu. Với Mato, người ta sử dụng mục tiêu có đường kính 36 cm, gọi là Kasumi Mato hoặc Hoshimato. Ở thể thức Kyudo no Kai, kích thước mục tiêu có thể lên tới 1 mét. Ngoài ra còn có những cỡ mục tiêu khác như 24 cm (8 sun), 50 cm và 79 cm được dùng để phân loại thí sinh ở các vòng thi đấu khác nhau.

Cách tính điểm: Điểm số trong các cuộc thi Kyudo chủ yếu được xác định dựa trên số lần bắn trúng mục tiêu. Có hai phương pháp xác định người thắng cuộc là Izume và Enkon. Với Izume, thí sinh sẽ bị loại nếu nhả cung trước đối thủ, đội hoặc cá nhân trụ lại sau cùng sẽ chiến thắng. Enkon thì đo khoảng cách từ mũi tên đến tâm mục tiêu, ai gần hơn sẽ thắng, các vị trí còn lại được sắp xếp theo thứ tự tương ứng. Ngoài ra, trong một số cuộc thi, người ta còn dùng hệ thống chấm điểm chi tiết hơn dựa trên vị trí mũi tên trúng vào mục tiêu. Thời gian giới hạn cũng được áp dụng trong các trận đấu đồng đội, thí sinh sẽ bị loại nếu vượt quá thời gian cho phép.

5 Tinh thần tâm linh trong cung đạo Nhật Bản

Cung đạo (Kyudo) không đơn thuần là một môn thể thao, đây còn là nghệ thuật mang đậm chất tâm linh và thiền định. Tinh thần của cung đạo hiện đại được ví như hành trình hướng đến ba giá trị cốt lõi: Chân (真・Shin) – sự thật, Thiện (善・Zen) – điều tốt lành, và Mỹ (美・Bi) – vẻ đẹp. Thiền định đóng vai trò thiết yếu trong quá trình rèn luyện môn võ đạo này.

Chân・真・Shin

"Chân" trong cung đạo là hành động bắn tên với tâm trí trong sáng, không dối lừa, không mưu mẹo. Một phát bắn "chân thật" không chỉ là việc tên lao thẳng trúng hồng tâm, mà nó thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa tâm thế, động tác và kỹ thuật. Trong triết lý của cung đạo, một mũi tên được xem là đã nằm sẵn trong mục tiêu từ trước khi nó được bắn ra, đó là sự hợp nhất giữa ý chí và hiện thực. Từng âm thanh tạo ra khi dây cung rung, khi tên cắm vào đích đều được xem là tiếng nói chân lý của cây cung.

Thiện・善・Zen

"Thiện" thể hiện khía cạnh đạo đức trong cung đạo. Tinh thần này nhấn mạnh đến sự tôn trọng, đồng cảm, ứng xử có đạo lý và giữ vững hòa khí. Người bắn cung chân chính là người luôn thể hiện thái độ chuẩn mực, hành xử đàng hoàng trong mọi hoàn cảnh, kể cả khi gặp áp lực hay mâu thuẫn. Thiện là sự điềm đạm và điềm tĩnh trong từng cử chỉ, không bao giờ để cảm xúc xáo trộn tâm trí.

Mỹ・美・Bi

"Mỹ" không chỉ là yếu tố thẩm mỹ bên ngoài mà còn là cái đẹp trong tâm hồn và tinh thần của người luyện đạo. Vẻ đẹp ấy toát ra từ sự uyển chuyển trong từng động tác. Từ đường cong mềm mại của cây cung Kyudo, đến nét trang nghiêm của bộ y phục. Nó còn được thể hiện qua những nghi lễ, phép tắc ăn sâu vào cung cách sinh hoạt trong cung đạo. Ngay cả dụng cụ cũng mang vẻ đẹp riêng – không chỉ đẹp về hình thức, mà còn ở sự chuyển động nhẹ nhàng, giúp mang lại cảm giác tĩnh tại và thanh thản.

Kyudo là biểu tượng sống động cho tinh thần bảo tồn và thích nghi của văn hóa truyền thống Nhật Bản. Từ vai trò ban đầu là kỹ năng chiến đấu, Kyudo ngày nay đã trở thành môn nghệ thuật nuôi dưỡng nhân cách và tinh thần. Hy vọng bài viết trên đây của MIA.vn sẽ giúp bạn hiểu thêm và có được nhiều thông tin hữu ích trước khi chuẩn bị vali đến thăm Nhật Bản.