Tết Đoan Ngọ Trung Quốc: Nét văn hóa đậm bản sắc phương Đông

1 Tết Đoan Ngọ là gì?

Tết Đoan Ngọ (端午节 – Duānwǔ Jié) là lễ hội truyền thống được tổ chức vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, đúng vào thời điểm tiết trời chuyển sang mùa hè, khi dương khí trong năm lên đến cực điểm. Tên gọi “Đoan Ngọ” mang ý nghĩa đặc biệt: “Đoan” nghĩa là mở đầu, “Ngọ” là giờ Ngọ (từ 11h đến 13h trưa). Như vậy, “Đoan Ngọ” chỉ thời khắc bắt đầu của giờ Ngọ trong ngày Ngọ - thời điểm được coi là mạnh mẽ nhất của dương khí trong năm.

Người Trung Quốc xem đây là dịp để điều hòa âm dương, loại bỏ tà khí và phòng chống bệnh tật do khí hậu oi bức mang lại. Lễ hội này đã có lịch sử hàng ngàn năm, được gìn giữ và phát triển liên tục qua nhiều triều đại, từ thời Chiến Quốc đến nay.

Tại Việt Nam, Tết Đoan Ngọ cũng được tổ chức vào cùng ngày, nhưng mang màu sắc văn hóa khác biệt với tên gọi dân dã là “Tết diệt sâu bọ” cùng hình ảnh chiếc bánh ú tro. Dù cùng chung mục đích bảo vệ sức khỏe và thanh lọc cơ thể, song những truyền thuyết và phong tục gắn với ngày lễ này ở hai quốc gia lại có nhiều điểm không trùng lặp. Điều này đã giúp tạo nên nét đặc trưng riêng biệt trong từng nền văn hóa.

Với chiều sâu lịch sử hàng ngàn năm và hệ thống nghi lễ, phong tục phong phú, năm 2009 UNESCO chính thức ghi danh Tết Đoan Ngọ vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể. Đây là sự kiện có ý nghĩa lớn, không chỉ khẳng định giá trị lâu dài của ngày lễ này mà còn tạo tiền đề để gìn giữ và phát huy truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Xem thêm: Khám phá 7 lễ hội Trung Quốc độc đáo bạn không thể bỏ qua

2 Nguồn gốc và truyền thuyết về Tết Đoan Ngọ Trung Quốc

Truyền thuyết nổi bật và được ghi nhớ nhiều nhất về Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc chính là câu chuyện về Khuất Nguyên – một trung thần nổi tiếng của nước Sở thời Chiến Quốc. Theo MIA tìm hiểu từ ghi chép lịch sử và các tài liệu dân gian, Khuất Nguyên là một nhà thơ lớn, đồng thời là vị quan thanh liêm, luôn lo nghĩ cho vận mệnh quốc gia. Tuy nhiên, do bị các gian thần hãm hại, ông bị nhà vua đày đi lưu vong. Khi hay tin nước Sở thất thủ, Khuất Nguyên đã nhảy xuống sông Mịch La tự vẫn để thể hiện nỗi đau và lòng trung nghĩa với đất nước.

Dân chúng thương tiếc ông vô cùng, liền cùng nhau chèo thuyền ra giữa dòng sông để vớt xác. Vì sợ cá ăn thi thể ông, họ thả những nắm cơm bọc trong lá tre (về sau là bánh ú – zongzi hay bánh bá trạng) xuống sông để “cho cá ăn trước”. Đồng thời họ gõ trống, khuấy nước bằng mái chèo để xua đuổi linh hồn xấu và thủy quái. Từ đó,nghi thức đua thuyền rồng và ăn bánh ú trong dịp Đoan Ngọ ra đời.

Ngoài truyền thuyết về Khuất Nguyên, một số học giả cũng cho rằng nguồn gốc Tết Đoan Ngọ có thể bắt nguồn từ lễ tế thần mặt trời và mùa màng trong xã hội nông nghiệp cổ đại Trung Hoa. Dù với cách lý giải nào, ngày lễ này vẫn là dịp đặc biệt để người dân gửi gắm niềm tin vào sự thanh sạch, mùa màng bội thu và sức khỏe dồi dào.

3 Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ đối với người Trung Quốc

Tết Đoan Ngọ không chỉ đơn thuần là một lễ hội dân gian mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Trung Quốc. Theo kinh nghiệm du lịch và văn hóa phương Đông, lễ này mang đậm tính biểu tượng của sự thanh lọc, bảo vệ, tưởng nhớ và gắn kết cộng đồng.

Trước hết, lễ Đoan Ngọ được xem như một nghi lễ trừ tà trong năm. Thời điểm đầu tháng 5 âm lịch là lúc thời tiết oi nóng, dịch bệnh dễ phát sinh, nhất là tại các vùng sông nước. Người dân tin rằng, vào lúc dương khí mạnh nhất (tức là vào giờ Ngọ ngày mùng 5) nếu thực hiện các nghi thức trừ tà sẽ có tác dụng bảo vệ sức khỏe, xua đuổi khí xấu, ngăn ngừa dịch bệnh và tai ương.

Bên cạnh đó, ngày lễ này còn mang ý nghĩa tưởng nhớ công lao trung liệt của Khuất Nguyên, một biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần bất khuất. Hành động tự vẫn của ông không chỉ thể hiện sự trung thành mà còn để lại một dấu ấn mạnh mẽ trong tiềm thức người Hoa, trở thành một phần quan trọng trong truyền thống đạo đức Nho giáo: trung quân – ái quốc.

Tết Đoan Ngọ cũng là dịp để gia đình sum họp, quây quần bên nhau, cùng gói bánh ú, chuẩn bị rượu hùng hoàng, treo ngải cứu và kể lại truyền thuyết cho con cháu. Những hoạt động đó giúp duy trì mạch truyền thống, gắn kết thế hệ và lưu giữ bản sắc văn hóa cho cộng đồng người Hoa cả trong và ngoài nước.

4 Các phong tục truyền thống trong Tết Đoan Ngọ Trung Quốc

4.1 Ăn bánh ú (zongzi)

Bánh ú, hay còn gọi là zongzi, là món ăn không thể thiếu trong dịp Tết Đoan Ngọ. Đây là loại bánh được làm từ nếp dẻo, gói trong lá tre hoặc lá sậy, bên trong có thể có nhân mặn (thịt, trứng muối) hoặc nhân ngọt (đậu đỏ, hạt sen). Sau khi gói xong, bánh được đem hấp hoặc luộc chín.

Theo truyền thuyết, việc thả bánh zongzi xuống sông nhằm ngăn cá và thủy quái làm hại thi thể của Khuất Nguyên. Trải qua hàng ngàn năm, phong tục này không những không mai một mà còn trở thành nét ẩm thực độc đáo, lan tỏa rộng khắp Trung Quốc và cả cộng đồng người Hoa ở nước ngoài.

4.2 Đua thuyền rồng

Đây là hoạt động lễ hội nổi bật và được tổ chức rầm rộ nhất trong dịp Tết Đoan Ngọ. Những chiếc thuyền dài, đầu rồng rực rỡ, được điều khiển bởi hàng chục tay chèo ăn ý, tạo nên cảnh tượng vừa hùng tráng vừa mang tính nghệ thuật cao.

Cuộc đua không chỉ nhằm tái hiện hành trình người dân đi tìm xác Khuất Nguyên mà còn trở thành biểu tượng của tinh thần đoàn kết, sức mạnh tập thể và khát vọng vươn lên của con người. Tại nhiều tỉnh thành lớn như Quảng Châu, Hàng Châu, Thượng Hải…, đua thuyền rồng được tổ chức với quy mô quốc tế, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

4.3 Đeo túi thơm ngũ sắc để trừ tà

Một phong tục truyền thống đặc biệt khác trong dịp Tết Đoan Ngọ là đeo túi thơm (hương bao - 香囊), nhất là đối với trẻ em. Những chiếc túi nhỏ bằng vải được may khéo léo, thường có hình quả đào, hồ lô hoặc con vật, bên trong nhồi các loại thảo dược khô như ngải cứu, hùng hoàng, đinh hương, hồi... Mùi thơm của các vị thuốc không chỉ dễ chịu mà còn mang tính kháng khuẩn, xua đuổi côn trùng.

Ngoài giá trị về sức khỏe, túi thơm còn được coi là bùa hộ mệnh, giúp tránh tà khí, mang lại may mắn và bình an cho người đeo. Vào dịp Đoan Ngọ, người lớn sẽ tự tay làm hoặc mua tặng túi thơm cho con cháu, treo bên hông áo hoặc đeo trên cổ. Phong tục này vừa thể hiện sự quan tâm, bảo vệ của cha mẹ, vừa là một nét đẹp văn hóa truyền thống giàu tính nhân văn của người Hoa.

4.4 Uống rượu hùng hoàng

Rượu hùng hoàng (xiong huang jiu) là loại rượu thuốc có mùi thơm đặc trưng, thường được uống trong ngày Tết Đoan Ngọ để xua đuổi tà khí, độc trùng. Ngoài ra, người lớn còn dùng rượu này bôi lên trán hoặc bụng trẻ nhỏ để tránh bị ốm đau trong mùa hè.

4.5 Treo lá ngải, lá xương bồ

Vào ngày Tết Đoan Ngọ, người dân Trung Quốc cũng treo lá ngải cứu và xương bồ trước cửa nhà. Đây là hai loại thảo mộc có tính kháng khuẩn và đuổi côn trùng rất tốt. Những bó lá này vừa mang ý nghĩa y học dân gian, vừa là biểu tượng của sự bình an, sức khỏe và hạnh phúc cho cả gia đình trong suốt mùa hè.

Tết Đoan Ngọ Trung Quốc là một lễ hội truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc về văn hóa, tâm linh và cộng đồng. Trong thời hiện đại, lễ hội vẫn giữ được giá trị cốt lõi và không ngừng được phát huy. Và để hành trình văn hóa của bạn thêm trọn vẹn, đừng quên lựa chọn vali chất lượng từ MIA.vn để đồng hành cùng bạn trên mọi chuyến đi nhé!