Yokai là gì? Thế giới yêu quái huyền bí trong văn hóa Nhật Bản

1 Yokai là gì?

Yokai (妖怪) là những sinh thể siêu nhiên ăn sâu vào tiềm thức dân gian Nhật Bản. Thuật ngữ này bao trùm nhiều dạng tồn tại kỳ lạ như ayakashi (thủy quái), mononoke (ma quỷ), hay mamono (yêu tinh).

Người Nhật từ xa xưa đã tin rằng vạn vật đều có linh hồn. Dù là tảng đá vô tri, chiếc lá rơi hay làn nước trôi, tất cả đều mang một dạng tồn tại tâm linh. Khi khoa học chưa lý giải được thiên tai như mưa giông, động đất, người xưa cho rằng đó là hành động của các linh thể, hay những yokai.

Yokai không chỉ đại diện cho thiên nhiên bí ẩn, mà còn phản ánh mặt tối trong con người. Một số hiện thân cho sự đố kỵ, tham lam hay độc ác. Chúng là chiếc gương phản chiếu cả thế giới bên ngoài lẫn nội tâm sâu thẳm của người Nhật.

1.1 Nguồn gốc và lịch sử xuất hiện của Yokai

Trước cả khi chữ viết xuất hiện tại Nhật, những câu chuyện truyền miệng về yokai đã được kể qua nhiều thế hệ. Về sau, các ghi chép cổ như Kojiki, Nippon Shoki hay Konjaku Monogatari Shu cũng bắt đầu đề cập đến các sinh thể kỳ lạ này.

Dần dần, yokai không chỉ là truyền thuyết. Chúng trở thành một phần không thể thiếu trong trí tưởng tượng tập thể của người Nhật. Theo tìm hiểu của MIA.vn, tới thời Edo, yêu quái bước ra khỏi bóng tối dân gian và lan rộng qua tranh vẽ, truyện kể. Đó là thời kỳ mà yokai thật sự định hình trong văn hóa đại chúng rõ nét và gần gũi hơn bao giờ hết.

Trong xã hội hiện đại, hình ảnh yokai không còn bị giới hạn trong truyền thuyết. Chúng len lỏi mạnh mẽ vào văn hóa: từ manga, anime cho tới các tựa game đình đám. Những sinh vật siêu nhiên này vừa làm phong phú thêm thế giới tưởng tượng, vừa khơi dậy sự tò mò. Nhiều fan, sau khi yêu thích một nhân vật yokai trên màn ảnh hay trong trò chơi, đã lần ngược lại lịch sử để khám phá những câu chuyện dân gian đằng sau hình hài huyền bí đó.

1.2 Phân biệt Yokai với khái niệm Yurei

Trong văn hóa Nhật Bản, yokai và yurei không phải là một. Yokai là những sinh vật siêu nhiên, còn yurei ám chỉ linh hồn người chết chưa siêu thoát và họ thuộc một thế giới khác.

Yurei thường gắn liền với những cái chết oan khuất, những tâm nguyện chưa thành. Họ quanh quẩn nhân gian để hóa giải oán hận. Khi nghiệp duyên được giải, linh hồn sẽ yên nghỉ.

Khác với yokai mang nhiều hình dạng kỳ dị, Yurei thường hiện thân với mái tóc đen xõa dài, áo trắng tang tóc và thân thể mờ ảo không chân. Trong truyền thuyết, yokai có thể điều khiển yurei, khiến họ trở thành công cụ để trả thù hay gieo rắc tai họa.

2 Các loại Yokai nổi tiếng trong truyền thuyết Nhật Bản

Sau đây, hãy cùng Cẩm nang du lịch tìm hiểu về những loại yokai nổi tiếng trong truyền thuyết Nhật Bản thời xưa nhé.

2.1 Kappa – Hà Đồng

Kappa là sinh vật huyền bí sống ven sông, hồ. Đây là một loại thủy quái quen thuộc trong truyền thuyết Nhật Bản. Dáng vẻ của Kappa khá đặc biệt: nhỏ nhắn như trẻ con, tóc cắt ngang trán như úp bát, mũi khoằm, miệng nhọn và lớp da phủ màu xanh xám ẩm ướt. Trên lưng là chiếc mai như mai rùa, còn tay chân có màng như vịt và toàn thân toát ra mùi tanh.

Dù thường được miêu tả với tính cách nghịch ngợm, tinh quái, thích trêu ghẹo người, thế nhưng Kappa không phải lúc nào cũng vô hại. Một vài câu chuyện dân gian đã ghi lại những hành vi đáng sợ và hung tợn của loài yokai này. Từ đó khiến nó vừa là nỗi tò mò vừa là nỗi sợ của không ít người.

2.2 Yomotsu Shikome – Hoàng Tuyền Sửu Nữ

Yomotsu Shikome là ác quỷ được Izanami (một nữ thần cai quản âm giới) phái đi truy đuổi người chồng đã phản bội bà. Sau khi nhìn thấy gương mặt thối rữa và thể xác mục nát của vợ, Izanagi đã kinh hãi bỏ chạy khỏi cõi chết. Để trả thù, Izanami sai Yomotsu Shikome theo sau. Sinh vật này mang hình hài đàn bà nhưng gớm ghiếc: răng nanh sắc như dao, cặp sừng vươn khỏi trán, và vẻ ngoài khiến người sống chỉ muốn ngoảnh mặt đi.

2.3 Tengu – Thiên Cẩu

Tengu là một trong những yokai Nhật Bản được người nước ngoài biết đến nhiều nhất. Không khó để bắt gặp hình ảnh của chúng tại các đền chùa trên khắp đất nước mặt trời mọc.

Trong tượng gỗ, tranh vẽ hay truyền thuyết dân gian, Tengu mang dáng dấp con người, có cánh như chim, chiếc mũi dài bất thường và thường mang theo quạt lông. Chúng được tin là sống ẩn mình trong những khu rừng rậm rạp trên sườn núi cao. Đây là nơi ít dấu chân người lui tới.

2.4 Shuten Doji – Tửu Thôn Đồng Tử

Shuten Doji là một quỷ vương nổi danh trên núi Oe, kẻ nghiện rượu và dẫn đầu một bầy quỷ tàn ác. Về thân thế của hắn, truyền thuyết kể nhiều dị bản khác nhau. Có người bảo hắn là con của rắn thần Yamata no Orochi. Có người lại nói loại yokai này là kết quả của một gã say xỉn và một người đàn bà bất hạnh.

Nhưng câu chuyện phổ biến nhất kể rằng: Shuten Doji sinh ra với trí tuệ và sức mạnh phi thường. Người đời gọi hắn là “con của quỷ” như một lời nguyền sống. Bị mẹ ruồng bỏ, hắn lớn lên thành tu sĩ, nhưng nỗi oán hận với nhân gian không bao giờ nguôi. Và từ đó, một ác thần ra đời.

Thuở thiếu niên, Shuten Doji sở hữu vẻ ngoài điển trai khiến bao cô gái si mê. Nhưng hắn lạnh lùng khước từ tất cả, thậm chí ném những lá thư tình vào lửa mà không một lần đọc. Khói từ đống tro ấy không tan. Nó quấn lấy hắn, hóa thành oán niệm. Dần dần, nỗi oán niệm ấy biến nó trở thành loài yokai tàn bạo, hung ác.

2.5 Thiên Hoàng Sutoku

Sutoku có danh nghĩa là con của Thiên hoàng Toba, nhưng sự thật lại là kết quả từ mối quan hệ loạn luân giữa Pháp hoàng Shirakawa và cháu dâu của mình. Bằng quyền lực, Shirakawa ép Toba nhường ngôi cho Sutoku. Nhưng khi ông mất, Toba quay lưng, buộc Sutoku trao lại ngai vàng cho Konoe, người con ruột ông.

Konoe băng hà sớm, Masahito là anh trai ông lên thay. Sutoku nuốt hận. Khi Toba qua đời, một cuộc chiến quyền lực bùng nổ. Sutoku thất thế, bị lưu đày. Ông xuống tóc làm thầy tu, dâng thư sám hối lên Masahito. Nhưng thư bị trả lại, lạnh lùng như một cái tát.

Uất ức dâng cao, Sutoku cắn lưỡi tự sát, để lại lời nguyền: Nhật Bản sẽ chìm trong tai ương. Người ta tin rằng, linh hồn ông không siêu thoát, mà hóa thành yokai mang hình hài quái dị. Hình ảnh móng tay, tóc không ngừng mọc, ánh mắt đầy oán niệm.

2.6 Tamamo no Mae – Ngọc Tảo Tiền

Tamamo no Mae là cái tên gắn liền với một trong những đại yêu quái quyền năng bậc nhất trong truyền thuyết Nhật Bản. Mang dung mạo tuyệt sắc và trí tuệ siêu phàm, nàng nhanh chóng trở thành ái thiếp được Thiên hoàng Toba vô cùng sủng ái. Nhưng khi sức khỏe của Thiên hoàng suy kiệt, Âm Dương Sư Abe no Yasuchika chẩn đoán và phát hiện nguồn cơn gây ra chính là Tamamo no Mae.

Nàng không phải người. Cô là Cửu Vĩ Hồ đội lốt. Sau khi bị vạch trần, Tamamo no Mae đào tẩu khỏi hoàng cung, mang theo oán niệm và máu tanh. Dưới cái tên Ngọc Tảo Tiền, nàng gieo rắc kinh hoàng khắp nhân gian. Thiên hoàng lập tức điều binh, mở cuộc truy lùng dai dẳng loài yokai này.

Sau nhiều trận chiến đẫm máu, yokai bị đánh bại. Linh hồn nàng bị phong ấn trong tảng đá Sessho-seki – Hòn đá sát khí. Người Nhật tin rằng, đá ấy mãi mang hơi thở của cái chết. Và truyền thuyết về Tamamo no Mae vẫn sống đến tận ngày nay.

2.7 Baku yokai

Ở Nhật Bản, Baku là loài yokai sinh ra để nuốt chửng những cơn ác mộng. Ngoại hình của nó gợi nhớ đến một con heo mang chiếc vòi voi. Nhờ năng lực xua tan giấc mộng dữ, Baku không bị xem là mối đe dọa mà ngược lại, được coi như thần hộ mệnh giấc ngủ. Với nhiều người, gọi Baku là "thú giữ mộng lành" là không hề quá lời.

2.8 Azukiarai

Azukiarai là một trong những yêu quái hiếm hoi luôn giữ mình trong bóng tối. Loài yokai này sống ẩn dật nơi núi rừng hoang vắng, nó gần như không bao giờ lộ diện trước con người. Hình dáng nhỏ nhắn, khoác áo giống thầy tu, tay chỉ có ba ngón là tất cả những gì người ta đồn đoán về nó. Người ta tin rằng, Azukiarai thường ngồi lặng bên suối, rửa đậu đỏ và ngân nga những khúc hát không lời, như thể thời gian chẳng hề trôi qua.

2.9 Umibozu

Nếu Kappa gieo rắc nỗi sợ ở sông hồ, thì Umibozu là loài yokai gây ác mộng ngoài khơi xa. Loài thủy quái yokai này nổi tiếng trên biển, mang hình dáng đầu tròn trơn láng như đầu của một nhà sư, toàn thân phủ màu xám đen lạnh lẽo. Trong một đất nước bốn bề sóng nước như Nhật Bản, Umibozu vừa là truyền thuyết, vừa là nỗi kinh hoàng của bao thế hệ ngư dân.

2.10 Zashiki Warashi

Truyền thuyết về yokai Zashiki Warashi phủ bóng khắp Nhật Bản, phần lớn xoay quanh hình ảnh một bé gái nhỏ mang số phận bất hạnh. Dù là yêu quái, Zashiki Warashi lại không gieo rắc tai họa. Ngược lại, nơi nào có bóng dáng em, có tiếng cười khúc khích, trò nghịch ngợm trẻ thơ, thì nơi đó được cho là sẽ gặp vận may và ấm êm.

3 Các địa điểm nổi tiếng gắn liền với Yokai tại Nhật Bản

Nếu như có cơ hội đi du lịch Nhật Bản, các bạn hãy một lần ghé thăm các địa điểm nổi tiếng gắn liền với yokai được MIA.vn chia sẻ dưới đây nhé.

3.1 Bảo tàng Mizuki Shigeru và đường Mizuki Shigeru

- Địa điểm: 5 Honmachi, Thành phố Sakaiminato, Tỉnh Tottori, Nhật Bản

- Giờ mở cửa: 9:30 - 17:00

Bảo tàng Mizuki Shigeru được dựng nên để tưởng nhớ người họa sĩ đã đưa thế giới yêu quái bước vào lòng đại chúng. Nơi đây lưu giữ hành trình sáng tác và các tác phẩm nổi bật của ông, đặc biệt là loạt truyện “GeGeGe no Kitarō”. Bên trong bảo tàng, các nhân vật yokai do chính Mizuki tạo ra hiện lên sống động, như thể bước ra từ trang sách.

Từ ga Sakaiminato, con đường dài 800 mét mang tên “Mizuki Shigeru Road” dẫn thẳng tới bảo tàng. Hai bên đường, 177 bức tượng đồng yêu quái án ngữ, mở ra một hành trình kỳ lạ giữa đời thực và thế giới siêu nhiên. Đây là nơi không thể bỏ lỡ với những ai mê mẩn văn hóa yêu quái Nhật Bản.

3.2 Phố mua sắm Daishogun Phố Yokai (ở Kyoto)

- Địa điểm: Kamigyo-ku, Thành phố Kyoto

"Phố Yêu Quái" là tên dân gian của con đường mua sắm Ichijō-dōri ở phía bắc Kyoto. Đây là nơi gắn liền với truyền thuyết "Bách Quỷ Dạ Hành", nơi các tsukumogami từng rảo bước trong màn đêm.

Mỗi mùa hè, con phố này khoác lên mình diện mạo kỳ bí với loạt sự kiện xoay quanh yêu quái. Nổi bật nhất là lễ hội "Bách Quỷ Dạ Hành Ichijō" và phiên "Chợ Mononoke", nơi bày bán đủ các món đồ, món quà ma mị, lạ mắt mang dáng dấp yokai.

3.3 Bảo tàng Yêu Quái thuộc tỉnh Kagawa

- Địa điểm: 398 Ko, Tonosho-cho, Shodo-gun, Kagawa, Nhật Bản

- Giờ làm việc: 9:00 - 21:00

Tại đảo Shōdoshima (tỉnh Kagawa), có một bảo tàng kỳ lạ quy tụ hơn 800 bức tượng yokai hiện đại từ khắp thế giới. Mỗi tượng đều sở hữu hình thù độc đáo, vừa hài hước vừa khiến người xem phải trố mắt.

Khi dạo quanh bảo tàng cùng thiết bị thuyết minh âm thanh, bạn sẽ được nghe những câu chuyện cổ quái, từ truyền thuyết thời Heian đến thời trung cổ và hiện đại. Đồng thời bạn cũng sẽ hiểu lịch sử biến chuyển của yokai theo dòng chảy thời gian.

4 Kết luận

Thế giới Yokai không chỉ kỳ bí và đầy màu sắc mà còn là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa Nhật Bản. Nếu bạn có dự định du lịch Nhật Bản để khám phá những vùng đất gắn liền với Yokai huyền thoại, đừng quên trang bị theo một chiếc vali bền bỉ đồng hành cùng mình nhé.