Hinamatsuri: Lễ hội búp bê Nhật Bản đầy sắc màu văn hóa

1 Hinamatsuri là gì? – Khái quát lễ hội búp bê Nhật Bản

Hinamatsuri (ひなまつり) là tên gọi của Lễ hội búp bê tại Nhật Bản, tổ chức vào ngày 3 tháng 3 hằng năm. Đây còn được biết đến với cái tên khác là Momo no Sekku hay lễ hội hoa đào, vì thời điểm này cũng là lúc hoa đào nở rộ, tượng trưng cho sự dịu dàng và tinh khiết của phái nữ.

Lễ hội dành riêng để cầu chúc cho các bé gái trong gia đình được lớn lên khỏe mạnh, bình an và gặp nhiều may mắn. Trong ngày này, người Nhật sẽ trưng bày các búp bê truyền thống, tượng trưng cho hoàng gia thời kỳ Heian, trong không gian trang trọng tại nhà.

Theo MIA.vn tìm hiểu, Hinamatsuri được xem như một trong năm lễ hội truyền thống lớn (gosekku) trong năm, bên cạnh Tết Đoan Ngọ hay Tết Thiếu Nhi. Dù mang tính chất cầu an, lễ hội cũng là dịp để các gia đình thể hiện tình yêu thương, gắn kết và giáo dục truyền thống cho con trẻ.

Xem thêm: Những lễ hội Nhật Bản đa sắc màu tái hiện văn hóa bản địa

2 Nguồn gốc và sự phát triển lịch sử của Hinamatsuri

Nguồn gốc của Hinamatsuri bắt đầu từ thời kỳ Heian (794–1185) với một nghi thức có tên là Hina-nagashi (ひな流し) – nghĩa là thả búp bê trôi sông. Người xưa tin rằng những búp bê làm từ giấy có thể gánh thay tai ương, bệnh tật, nên sau khi làm lễ, họ sẽ thả trôi búp bê theo dòng nước để xua đuổi điều xui rủi. Đây là hình thức thanh tẩy mang đậm tín ngưỡng dân gian Shinto.

Dần theo thời gian, nghi thức này phát triển thành lễ trưng bày búp bê trong cung đình, rồi lan rộng ra dân gian. Đặc biệt trong giới quý tộc thời Edo (1603–1868), việc trưng bày bộ búp bê cầu may mắn trở thành phong tục quan trọng mỗi năm.

Đến thế kỷ 18–19, Hinamatsuri đã có hình thức giống như hiện nay với những bộ búp bê Hina công phu, các món ăn đặc trưng, và tập tục trưng bày bàn nhiều tầng (Hinadan). Dù thời đại thay đổi, ý nghĩa cốt lõi là cầu chúc hạnh phúc cho bé gái vẫn được giữ vững.

3 Cách trưng bày và ý nghĩa của bàn lễ Hinadan

Trung tâm của lễ hội Hinamatsuri là bộ búp bê Hina (雛人形 – Hina-ningyō) được trưng bày theo kiểu hoàng cung thời kỳ Heian. Mỗi búp bê đại diện cho một nhân vật trong cung đình, được chế tác tỉ mỉ với trang phục truyền thống lộng lẫy, thể hiện nét đẹp lịch sử và nghệ thuật thủ công Nhật Bản.

Một bộ búp bê đầy đủ thường có 7 tầng, bao gồm:

- Tầng 1: Vua (Odairi-sama) và Hoàng hậu (Ohina-sama), tượng trưng cho vị trí cao nhất.

- Tầng 2: Ba cung nữ (Sannin Kanjo), biểu trưng cho phục vụ nội cung.

- Tầng 3: Năm nhạc công nam (Gonin Bayashi), đại diện cho âm nhạc cung đình.

- Tầng 4: Hai đại thần (Udaijin và Sadaijin), được xem là các vị cố vấn cấp cao.

- Tầng 5: Ba người hầu (Shicho) với biểu cảm khác nhau: cười, khóc, giận.

- Tầng 6–7: Trưng bày các vật dụng sinh hoạt, xe kéo, rương tráp, vật phẩm hồi môn.

Các búp bê thường được làm từ gỗ, sứ hoặc vải, đầu búp bê sơn bóng và tóc đen thẳng dài, đặc trưng văn hóa Nhật. Trang phục chủ yếu là kimono nhiều lớp với hoa văn tinh xảo, mô phỏng hoàng bào thời Heian.

Trong lối xong hiện đại ngày nay, thay vì bộ búp bê đầy đủ 7 tầng chiếm nhiều diện tích, nhiều gia đình trẻ lựa chọn bộ búp bê mini hoặc phiên bản 2–3 tầng nhỏ gọn, dễ bảo quản. Một số nơi thậm chí còn bán các bộ búp bê giấy hoặc nhựa tái chế, giúp trẻ em tiếp cận dễ dàng hơn mà không cần tốn kém.

Ngoài búp bê, bàn lễ còn có các vật dụng trang trí truyền thống như:

- Hishimochi: bánh ba màu xanh – trắng – hồng tượng trưng cho sức sống, sự tinh khiết và hoa đào.

- Sakurai-bina: hộp quà hoặc búp bê mini trang trí kèm.

- Súngakudō: kệ nhỏ trưng dụng cụ học hành – cầu mong bé gái học giỏi, thành đạt.

Theo quan niệm dân gian, việc dỡ bàn lễ sau ngày 3/3 là rất quan trọng. Nếu để quá ngày, người ta tin rằng bé gái sẽ khó lấy chồng hoặc kết hôn muộn. Vì vậy, sau lễ, gia đình sẽ nhanh chóng cất búp bê vào hộp để bảo quản cẩn thận cho năm sau.

Việc trưng bày búp bê trong lễ Hinamatsuri không chỉ đơn thuần là xếp tượng, mà còn là nghi thức trang trọng thể hiện sự tôn kính, thẩm mỹ và cầu may. Nhiều gia đình xem búp bê là vật gia truyền, truyền lại qua các thế hệ như một phần của di sản gia đình. Những bộ búp bê cổ thường rất quý hiếm và được trân trọng như bảo vật.

4 Món ăn truyền thống trong lễ hội búp bê Hina

Trong ngày Hinamatsuri, người Nhật không chỉ trưng bày búp bê mà còn chuẩn bị những món ăn truyền thống mang ý nghĩa may mắn. Các món ăn này thường sử dụng màu sắc tươi sáng tượng trưng cho mùa xuân, sự thanh khiết và hạnh phúc.

4.1 Hina-arare – Bánh gạo ngũ sắc

Hina-arare (ひなあられ) là loại bánh gạo rang giòn nhiều màu, phổ biến nhất trong dịp này. Mỗi màu sắc tượng trưng cho một điều may mắn:

- Hồng: sự bảo vệ khỏi tà khí

- Trắng: sự thanh sạch

- Xanh lá: sức khỏe, sinh sôi nảy nở

4.2 Chirashi-zushi – Cơm trộn màu sắc

Chirashi-zushi (ちらし寿司) là món cơm trộn với rau củ, trứng, hải sản như tôm, cá ngừ. Món ăn không chỉ ngon mà còn bắt mắt với màu vàng, hồng, xanh, tượng trưng cho sự phồn thịnh và hòa hợp.

4.3 Shirozake – Rượu gạo trắng ngọt

Shirozake (白酒) là loại rượu nhẹ, ngọt làm từ gạo lên men, thường được người lớn dùng trong dịp này. Loại thức uống này mang ý nghĩa thanh lọc cơ thể và cầu may, nhưng hiện nay cũng có các phiên bản không cồn dành cho trẻ nhỏ.

5 Các hoạt động phổ biến trong ngày Hinamatsuri

Hinamatsuri là một lễ hội không chỉ mang tính chất tâm linh mà còn rất sinh động và mang tính gia đình. Tại dịp này có nhiều hoạt động đặc trưng diễn ra trong nhà, trường học và cộng đồng.

5.1 Trưng bày búp bê tại gia

Gia đình có con gái sẽ bắt đầu trưng bày búp bê từ cuối tháng 2, chọn ngày lành để sắp xếp bàn Hinadan trang trọng trong nhà. Đây là cơ hội để cha mẹ thể hiện tình yêu với con gái, cùng con tìm hiểu truyền thống và cầu nguyện cho tương lai.

5.2 Tham quan lễ hội búp bê Nhật Bản tại đền chùa

Nhiều địa phương tổ chức lễ hội Hinamatsuri tại đền thờ Thần đạo hoặc chùa Phật giáo, nơi người dân đến dâng lễ, cầu bình an. Một số nơi còn tổ chức nghi lễ thả búp bê trôi sông tái hiện phong tục Hina-nagashi cổ xưa.

5.3 Chụp ảnh với kimono

Các bé gái sẽ được mặc kimono rực rỡ, trang điểm nhẹ và chụp ảnh lưu niệm cùng bộ búp bê. Hoạt động này không chỉ là kỷ niệm gia đình mà còn tạo điều kiện giáo dục truyền thống qua trải nghiệm thực tế.

5.4 Các hoạt động tại trường học

Hinamatsuri không chỉ còn là sự kiện gia đình. Tại các trường mẫu giáo và tiểu học, giáo viên sẽ tổ chức hoạt động thủ công làm búp bê giấy, vẽ tranh, hát bài hát Hinamatsuri. Điều này giúp trẻ hiểu hơn về phong tục dân tộc từ nhỏ.

5.5 Tổ chức các sự kiện và trưng bày

Các bảo tàng, trung tâm thương mại, hội chợ địa phương và khu phố cổ tổ chức trưng bày hàng trăm búp bê, tạo nên không gian lễ hội rực rỡ. Các búp bê cổ, trang phục kimono xưa, hay góc sống ảo cũng thu hút giới trẻ đến chụp ảnh và chia sẻ trên mạng xã hội.

5.6 Giao lưu văn hóa quốc tế

Tại các thành phố lớn và cộng đồng người Nhật ở nước ngoài, lễ hội Hinamatsuri được trở thành sự kiện giao lưu văn hóa. Khách du lịch đến Nhật Bản có thể tham gia trưng bày búp bê, thưởng thức món ăn truyền thống và mặc thử kimono.

6 Ý nghĩa văn hóa và giá trị tinh thần của Lễ hội Hinamatsuri

Không chỉ là ngày lễ thông thường, Hinamatsuri mang trong mình nhiều tầng lớp ý nghĩa sâu sắc, thể hiện bản sắc Nhật Bản qua từng chi tiết nhỏ nhất.

6.1 Gắn kết gia đình và tình cảm cha mẹ, con gái

Trong xã hội Nhật nơi cha mẹ bận rộn, Hinamatsuri là dịp hiếm hoi để cả gia đình quây quần. Việc cùng con gái bày búp bê, mặc kimono, nấu ăn, chụp ảnh là cách thể hiện tình yêu và sự bảo bọc. Tình cảm ấy được gói ghém trong từng chi tiết trang trí, từng món ăn truyền thống.

6.2 Gìn giữ nét đẹp nữ tính truyền thống

Lễ hội tôn vinh vẻ đẹp nhẹ nhàng, thanh lịch và hiền hòa của phụ nữ Nhật. Thông qua búp bê hoàng hậu, hoa đào, hay màu sắc hồng – trắng – xanh, người Nhật gửi gắm thông điệp về nữ tính, dịu dàng và phẩm chất đáng quý.

6.3 Kết nối giữa quá khứ và hiện tại

Hinamatsuri không chỉ là một phong tục cổ. Đó là biểu tượng của sự tiếp nối văn hóa, nơi thế hệ trẻ được tiếp cận và gìn giữ tinh thần truyền thống qua hình thức gần gũi, sáng tạo. Chính điều đó giúp lễ hội này trường tồn hơn 1000 năm, vẫn luôn sống động trong lòng người Nhật.

7 Những địa điểm nổi tiếng tổ chức Hinamatsuri tại Nhật Bản

Dù Hinamatsuri là lễ hội gia đình, nhiều vùng ở Nhật tổ chức quy mô lớn với lễ rước, trưng bày búp bê ngoài trời và sự kiện văn hóa phong phú. Những địa phương này không chỉ gìn giữ truyền thống, mà còn trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn trong mùa xuân.

7.1 Katsuura (Chiba): Lễ hội búp bê hoành tráng nhất

Thành phố Katsuura nổi tiếng với lễ hội Hinamatsuri lớn nhất Nhật Bản. Hơn 30.000 búp bê được trưng bày khắp nơi, từ bậc thang đền Tomisaki, cho đến nhà ga, đường phố và trung tâm thương mại. Cảnh tượng búp bê xếp tầng phủ đầy sắc đỏ tạo nên khung hình rực rỡ và độc đáo.

7.2 Tokushima: Lễ hội vùng núi đậm bản sắc dân gian

Tỉnh Tokushima tổ chức Hinamatsuri trong các ngôi nhà cổ vùng núi với búp bê được sắp xếp sáng tạo theo phong cách địa phương. Nhiều gia đình mở cửa đón khách tham quan, chia sẻ câu chuyện gia đình gắn liền với bộ búp bê gia truyền. Không khí ở đây mang tính ấm cúng, gần gũi và chân thật.

7.3 Đền Heian (Kyoto) và đền Asakusa (Tokyo)

Tại Kyoto, đền Heian tổ chức nghi lễ truyền thống Hina-nagashi, nơi búp bê giấy được thả trôi sông trong không gian tĩnh lặng, linh thiêng. Ở Tokyo, đền Asakusa lại mang không khí sôi động hơn với lễ rước búp bê, biểu diễn nghệ thuật dân gian và trò chơi trẻ em. Đây là những điểm đến thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế.

Có thể thấy, Hinamatsuri không chỉ là lễ hội dành riêng cho các bé gái mà còn là biểu tượng đậm nét của văn hóa Nhật Bản. Dù thời gian trôi qua, tinh thần của Hinamatsuri vẫn sống mãi và lan tỏa ra thế giới như một nét văn hóa đáng trân trọng. Nếu bạn có dịp du lịch Nhật Bản vào mùa xuân, đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá Hinamatsuri để hiểu thêm về văn hóa Phù Tang. Đừng quên chuẩn bị vali chất lượng từ MIA.vn để chuyến đi của bạn thêm tiện nghi và trọn vẹn.