Lễ hội Tết cơm mới Sapa - Bản sắc riêng biệt của xứ sở sương mù

1 Sự ra đời của Lễ Hội Tết cơm mới Sapa

1.1 Nguồn gốc của lễ hội Tết cơm mới Sapa

Lễ mừng lúa mới hay còn gọi là Tết cơm mới chính là lễ hội quan trọng nhất trong hệ thống lễ hội cổ truyền của các dân tộc Việt Nam. Đối với đồng bào dân tộc, đặc biệt là tại các bản làng xử sở sương mù Sapa thì lễ hội Tết cơm mới được xem như một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa Tây Bắc. Được xem như là một đại lễ giống như dịp Tết Nguyên Đán của người Kinh, lễ hội Tết cơm mới thường kéo dài khoảng vài ba tuần trước khi bước sang mùa gặt tháng Mười.

Theo quan niệm của ông bà ta ngày xưa, vào những ngày này thần Tam Thanh hạ xuống trần gian để xem xét mọi việc tốt xấu về tâu với Ngọc Hoàng. Chính vì vậy, lễ hội Tết cơm mới thường được tổ chức hằng năm nhằm cầu ban phúc lành, tránh những tai họa, vận hạn đến.

1.2 Ý nghĩa của Lễ Hội Tết cơm mới Sapa

Đã từ lâu, lễ hội Tết cơm mới đã trở thành một phần văn hóa tín ngưỡng của người dân Việt Nam, đặc biệt là ở vùng cao Tây Bắc. Đây là dịp để con cháu dâng lên ông bà, tổ tiên "gạo mới" nhằm bày tỏ sự tôn kính, hiếu thuận và lòng biết ơn.

Lễ hội Tết cơm mới được các gia đình hoặc làng bản tổ chức vào một ngày đẹp trời đầu mùa vụ thu hoạch lúa với mong muốn mừng vụ thu hoạch, dâng lên các vị thánh thần cùng gia tiên thành quả lao động vừa được gặt hái tốt đẹp nhất. Đồng thời thông qua lễ hội cầu mưa thuận gió hòa, mong một mùa vụ tươi tốt và những điều tốt đẹp khác đến với mỗi người.

1.3 Mục đích của lễ hội

Các nghi lễ trong lễ hội Tết cơm mới thường được thực hiện bởi người phụ nữ bởi họ được xem như là tượng trưng của "Mẹ lúa". Chính vì thế chỉ có họ mới có thể rước được "hồn lúa" về nhà. Mục đích chung của lễ hội chính là mang "hồn lúa mới" ẩn mình trong các bó lúa về nhà. Đây được xem như là thành quả lao động tốt đẹp nhất để dâng kính lên các vị thánh thần cùng ông bà, tổ tiên.

2Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội Tết cơm mới Sapa

Lễ hội Tết cơm mới diễn ra trên khắp các làng bản của núi rừng Tây Bắc và thường được tổ chức vào tầm đầu mùa gặt tháng Mười. Thời gian diễn ra lễ hội Tết cơm mới chỉ kéo dài tầm vài ba tuần với nhiều nghi thức, hoạt động thú vị mang đậm bản sắc dân tộc

3Những nét đẹp đặc sắc của Lễ hội Tết cơm mới Sapa

3.1 Nghi thức rước "hồn lúa"

Nghi lễ quan trọng nhất trong lễ hội Tết cơm mới của dân tộc Lào Cai chính là nghi lễ "đón hồn lúa mới". Ngày gia đình ăn tết cơm mới, toàn bộ thóc gạo cũ của gia đình đều được đem cất đi, nhà cửa dọn dẹp sạch sẽ với ý nghĩa để đón hồn lúa mới về đầy nhà, thay thế mùa vụ cũ.

Mỗi dân tộc sẽ có những nghi thức khác nhau để tiến hành rước "hồn lúa":

- Người Dao thường rước "hồn lúa" trước một ngày tổ chức Tết cơm mới. Khi nghi lễ diễn ra, người phụ nữ lớn tuổi nhất trong gia đình sẽ phải lên nương cùng con gái và hái vòng quanh nương lúa mỗi góc một bông hoa. Sau đó đứng ngược hướng nắng và buộc hoa vào cây cọc cắm xuống giữa nương tượng trưng như giữ hồn lúa. Sau đó gặt lúa xung quanh cọc đem về cho con gái giã cốm.

- Người Nùng Dín thì rước "hồn lúa" từ rất sớm, lúc này người phụ nữ sẽ phải ra ruộng tỉa những bông hoa to vừa qua độ ngậm sữa cùng 7-8 bó lúa đem về phơi khô. Sau đó tách 16 bông to nhất thành hai túm treo hai vách đầu bàn thờ, còn lại thì đem nấu cơm mới dùng trong bữa Tết.

- Nghi thức rước "hồn lúa" của người Xa Phó thường được diễn ra bí mật, họ thường sẽ cử những người phụ nữ xinh tươi, khỏe mạnh trong gia đình đi cắt lúa mới vào sáng sớm ngày Tết cơm mới. Người phụ nữ mặc quần áo mới và kiêng gặp gỡ mọi người trên đường đi ra ruộng. Khi gặt lúa, mặt quay về phía Đông biểu thị sự sinh sôi, nảy nở. Đến sáng thì mang bó lúa về giã làm cơm mới cúng tổ tiên.

- Trong khi đó người Tày, Giáy thì chủ nhà sẽ đi thăm đồng trước khi làm lễ và thu hoạch lượng lúa nếp tốt nhất tùy theo số lượng người trong gia đình để làm cốm, thường dao động khoảng 20 kg gạo cốm.

3.2 Bày mâm lễ

Mỗi dân tộc thường sẽ có cách bày mâm lễ cúng khác nhau. Người Xa Phó Lào Cai thường bày hai mâm lễ, một ở mép cửa để cúng ma nhà và một mâm ở ngoài sàn nhằm cúng trời đất, xung quanh được treo một bộ quần áo cùng các phụ kiện, trang sức,...

Trong khi đó người Dao lại bày mâm cúng nhằm mời các vị thần nhà, thần nông và thổ địa để tạ ơn và cầu ban phước an lành. Sự riêng biệt trong phong cách thực hiện nghi lễ của mỗi dân tộc nơi đây càng góp phần tạo nên cho nền văn hóa truyền thống thêm đa dạng, đặc sắc.

Là một lễ hội truyền thống đặc sắc của núi rừng Tây Bắc, lễ hội Tết cơm mới mang đến mùa màng bội thu, cầu mong mưa thuận gió hòa và những điều tốt đẹp đến với dân làng. Ngày nay lễ hội Tết cơm mới đã được xã Tản Van, Sapa nâng lên thành hội cốm của vùng và thu hút đông đảo du khách đến tham quan, trải nghiệm.