Nhà cổ Thanh Phú Long: Viên ngọc cổ kính giữa lòng Long An

1 Khám phá không gian xưa giữa lòng Châu Thành

Vị trí: xã Thuận Mỹ, tỉnh Tây Ninh (huyện Châu Thành, tỉnh Long An cũ)

Nhà cổ Thanh Phú Long là nơi thời gian lặng lẽ trôi qua giữa những mái ngói rêu phong và chạm khắc gỗ tinh xảo. Cụm nhà này chỉ cách trung tâm Tân An khoảng 20 km về phía Nam, thuận tiện cho hành trình khám phá vùng đất phương Nam cổ kính.

Dân gian vẫn thường gọi nơi đây bằng cái tên mộc mạc mà sang trọng: xóm nhà giàu xưa. Chủ nhân của những ngôi nhà là các thành viên thuộc dòng họ Nguyễn Hữu. Các cụ kể rằng, thời trước, khu vực này thuộc làng Thanh Thủy, sau sáp nhập thành xã Thanh Phú Long như ngày nay. Trải qua hơn một thế kỷ, thời gian có thể làm đổi thay nhiều điều, nhưng những ngôi nhà cổ vẫn kiêu hãnh đứng đó, im lặng kể lại chuyện quá khứ.

2 Hướng dẫn di chuyển

Nhà cổ Thanh Phú Long cách Tân An khoảng 20km, theo kinh nghiệm du lịch bạn có thể đến đây theo cung đường từ bến xe miền Tây, qua Bình Chánh, Bến Lức, rồi rẽ vào Tỉnh lộ 827A. Đoạn cuối theo lối nhỏ về ấp Phú Tây đi thêm chưa đầy 1,5km là đến cụm nhà cổ. Đây là một cụm công trình nằm trên diện tích rộng khoảng 15.000m². Không ồn ào, không phô trương, nhưng chỉ cần đứng trước cổng gỗ cũ kỹ, bạn sẽ cảm thấy như đang bước ngược thời gian.

3 Kiến trúc độc đáo của Nhà cổ Thanh Phú Long – Viên ngọc xưa giữa lòng Long An

3.1 Thiết kế truyền thống – Vẻ đẹp của sự tinh tế và xa hoa

Không giống những ngôi nhà cổ như Bình Thủy hay Huỳnh Thủy Lê với khoảng sân hẹp, Nhà cổ Thanh Phú Long thuộc dòng họ Nguyễn Hữu lại sở hữu sân trước rộng rãi. Đây là một trong những đặc điểm thể hiện rõ nét sự giàu sang xưa kia, điển hình cho phong cách kiến trúc truyền thống của tầng lớp thượng lưu miền Tây Nam Bộ.

Mái ngói âm dương, hàng lan can trước sân đã sẫm màu thời gian nhưng vẫn còn đó khung rào sắt vững chắc cùng những chi tiết trang trí nguyên vẹn. Từng viên ngói, từng đường nét chạm khắc đều mang theo dấu ấn lịch sử gần trăm năm tuổi.

3.2 Bố cục kiến trúc hình chữ Khẩu – Dấu ấn của miền Trung

Toàn bộ Nhà cổ Thanh Phú Long là một quần thể kiến trúc thống nhất gồm nhà trước (nhà rội) và nhà sau (nhà xuyên trính), được sắp đặt theo bố cục hình chữ Khẩu. Các ngôi nhà đều có kết cấu ba gian hai chái, mái ngói, tường gạch, nền lát gạch hoa cổ điển.

Điều thú vị là công trình được dựng nên bởi những người thợ đến từ miền Trung, vùng đất vốn nổi tiếng với kỹ thuật xây nhà truyền thống tỉ mỉ và tinh xảo. Chính yếu tố này tạo nên sự khác biệt rõ ràng giữa cụm nhà cổ này với nhiều ngôi nhà cổ khác trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long.

3.3 Nội thất gỗ quý tinh xảo ở Nhà cổ Thanh Phú Long

Không gian bên trong Nhà cổ Thanh Phú Long mang đậm tính biểu tượng. Cấu trúc nhà theo kiểu “ngoại khách nội tự”: phòng khách phía trước, nơi thờ tự ở gian sau. Cửa gỗ, nền gạch bông vẫn còn giữ nguyên giá trị, không hề bị mai một theo thời gian.

Ngôi nhà có tổng cộng 24 cột gỗ căm xe chia thành 4 hàng, mỗi hàng 6 cột. Đường kính cột lên tới 60cm, con số minh chứng cho tiềm lực kinh tế và vị thế xã hội của gia chủ. Một số vật liệu trang trí như gạch hoa, chi tiết sắt, thậm chí còn được nhập khẩu từ Pháp.

Phong cách trang trí nội thất là sự giao thoa giữa truyền thống cung đình và dân gian Nam Bộ. Từ "Tứ linh", "Bát bửu", "Tứ thời" đến các họa tiết chim ăn xoài, sóc, sen, dơi, hoa mẫu đơn… tất cả được thể hiện đầy phóng khoáng, không rập khuôn. Câu đối, hoành phi viết bằng chữ Hán như “Đức Lưu Phương”, “Quang Thế Trạch” không chỉ thể hiện khí phách mà còn ẩn chứa ước nguyện về một cuộc sống sung túc, hưng thịnh.

3.4 Nghệ thuật chạm khắc đỉnh cao của thời đại

Một điểm đáng chú ý ở Nhà cổ Thanh Phú Long là nghệ thuật chạm trổ tinh xảo. Nhiều chi tiết gỗ cẩn ốc như khung bao lam, hoành phi, liễn đối được thực hiện bởi những nghệ nhân có tay nghề cao. Các họa tiết mô phỏng cảnh vật tự nhiên như nho, chim, lá, cỏ được khắc họa sinh động, tạo nên vẻ sống động cho không gian nội thất. Chính sự cầu kỳ này khiến khách du lịch Long An không khỏi liên tưởng đến các dinh thự nổi tiếng như nhà công tử Bạc Liêu – nơi từng là biểu tượng của sự phồn vinh một thời.

4 Những nét đặc trưng ấn tượng của Nhà cổ Thanh Phú Long

4.1 Dấu tích phồn vinh của một dòng họ trứ danh

Được xây dựng trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, Nhà cổ Thanh Phú Long là công trình của dòng họ Nguyễn Hữu. Đây là một gia tộc trứ danh giàu có của vùng đất Châu Thành xưa. Cụm nhà gồm ba căn lớn, mỗi căn rộng 528m², được xây dựng đều đặn trên mảnh đất 15.000m². Khu vực từng là nơi ở của ba nhân vật quan trọng: Cai tổng Nguyễn Hữu Hiệp, Hội đồng xã Nguyễn Hữu Hoanh và Hội đồng Huyền.

Ba căn nhà được thiết kế theo kiểu nhà rội, tường gạch mái ngói, nền gạch hoa. Mỗi nhà gồm ba gian hai chái, kết nối giữa nhà trước và nhà sau bằng hai nhà cầu, tạo thành kiến trúc hình chữ Khẩu. Khoảng không ở giữa tạo thành giếng trời (sân “thiên tỉnh”) nơi đón nắng, hứng gió cho toàn bộ không gian.

4.2 Tinh hoa nghệ thuật chạm khắc Nam Bộ

Điểm khiến Nhà cổ Thanh Phú Long trở nên độc đáo chính là nghệ thuật chạm khắc gỗ điêu luyện, phản ánh sự giàu sang, tinh tế và gu thẩm mỹ cao của tầng lớp thượng lưu xưa. Trên các vách gỗ, cột nhà, bàn thờ… là những hoa văn sống động như “Tứ linh”, “Bát bửu”, hay các hình ảnh gần gũi vùng sông nước như “chim ăn xoài”, “cua cốm”, “sen le”.

Đặc biệt nhiều hiện vật quý từ thế kỷ XIX vẫn được gìn giữ gần như nguyên vẹn: tủ thờ khảm ốc xà cừ, lư đồng, hoành phi sơn son thếp vàng và cả các món đồ gốm cổ. Tất cả như kể lại câu chuyện về một thời hoàng kim nơi đây.

4.3 Di sản được bảo tồn

Nhà cổ Thanh Phú Long không chỉ mang giá trị lịch sử và văn hóa mà còn là chứng tích cho sự phát triển kiến trúc của Nam Bộ xưa. Năm 2007, cụm nhà được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật Quốc gia. Năm 2017, một trong ba ngôi nhà đã được trùng tu với kinh phí trên 7 tỷ đồng, mở ra cơ hội gìn giữ và phát huy giá trị di sản quý báu này cho các thế hệ mai sau.

4.4 Hơi thở xưa vẫn còn nhưng mong manh

Trong quần thể Nhà cổ Thanh Phú Long, ngoài ngôi nhà đã được trùng tu nhiều căn khác đang xuống cấp rõ rệt. Có căn do ông Nguyễn Hữu Hoanh xây cho con trai sau khi người vợ đầu mất. Ngày nay căn nhà thường xuyên đóng kín, con cháu chỉ ghé qua thắp hương mỗi buổi tối. Nhiều kết cấu chịu lực đã hư hỏng, khiến việc bảo tồn gặp không ít thách thức.

Tuy vậy hiện nay đã có kế hoạch trùng tu căn nhà này nhằm phục dựng nguyên trạng, góp phần bảo tồn trọn vẹn quần thể Nhà cổ Thanh Phú Long. Một nơi lưu giữ ký ức một thời vàng son của vùng đất phương Nam.

Nếu có dịp ghé Long An bạn nhớ hãy dừng chân tại Nhà cổ Thanh Phú Long. Không gian nơi đây là nơi để người ta nhìn lại vẻ đẹp truyền thống, để hiểu và yêu hơn những gì xưa cũ mà vững bền theo năm tháng. Đừng quên chuẩn bị hành trang thật gọn gàng. Một chiếc balo hoặc vali từ MIA.vn sẽ giúp bạn sẵn sàng khám phá mọi nẻo đường, kể cả những dấu vết đã nhuộm màu thời gian như Nhà cổ Thanh Phú Long.