Khi nhắc đến Hải Phòng, người ta thường nhớ về những cánh phượng hồng rực rỡ hay những cảng biển sầm uất, nhưng có một "kho báu" khác lặng lẽ hơn nhưng lại len lỏi vào từng bữa cơm gia đình Việt, đó chính là nước mắm Cát Hải. Đây là loại gia vị mang trong mình hơi thở của biển cả vùng vịnh Bắc Bộ, nơi có huyện đảo Cát Hải xinh đẹp và đầy nắng gió.

Nước mắm Cát Hải: Tinh túy của đất Cảng Hải Phòng 2

Nước mắm Cát Hải được ví như tinh hoa của hòn đảo ngoài khơi xa Hải Phòng với hương vị đậm đà hiếm thấy ở những nơi khác. Ảnh minh họa: Báo Lao Động

Cát Hải vốn là một vùng đảo biệt lập trước khi có những cây cầu vượt biển kỳ vĩ nối liền với đất liền. Chính sự tách biệt này đã ban tặng cho nơi đây một nguồn lợi thủy sản dồi dào và tinh khiết, đặc biệt là các loại cá nhỏ phù hợp cho việc làm mắm. Nước mắm Cát Hải không chỉ là một sản phẩm thương mại, nó là món quà mà thiên nhiên ưu ái dành tặng cho người dân nơi đây. Tương tự như mật ong rừng Cát Bà lừng danh, giọt mắm Cát Hải mang trong mình sự đậm đặc của phù sa và vị mặn mòi đặc trưng mà không một vùng biển nào khác có thể sao chép được.

Không chỉ dừng lại ở một đặc sản địa phương, nước mắm Cát Hải đã khẳng định được vị thế vững chắc trên bản đồ ẩm thực quốc gia và quốc tế. Niềm tự hào này được minh chứng bằng việc tổ chức Guinness bình chọn đây là một trong mười đặc sản gia vị hàng đầu Việt Nam. Với chứng nhận OCOP 4 sao, sản phẩm là đại diện cho kỹ nghệ sản xuất thủ công truyền thống đang được gìn giữ và phát triển mạnh mẽ, trở thành sứ giả đưa hương vị biển Hải Phòng đi khắp mọi miền tổ quốc.

Để có được danh tiếng như ngày hôm nay, nước mắm Cát Hải đã phải đi qua một hành trình dài hơn một thế kỷ với biết bao biến động của lịch sử. Mỗi giọt mắm hôm nay đều mang trong mình dư vị của quá khứ, của những ngày đầu lập nghiệp đầy gian truân nhưng cũng đầy vinh quang của các bậc tiền nhân.

Nước mắm Cát Hải: Tinh túy của đất Cảng Hải Phòng 3

Nước mắm Cát Hải là nghề đã có từ rất lâu, gắn liền với thương hiệu Vạn Vân trong những năm 1916. Ảnh minh họa: Traveloka

Nghề làm mắm tại đảo Cát Hải đã có từ xa xưa, nhưng bước ngoặt lớn nhất chính là sự ra đời của hãng nước mắm Vạn Vân vào năm 1916. Trong suốt những thập kỷ đầu thế kỷ 20, cái tên Vạn Vân đã trở thành một thế lực thực sự, chiếm lĩnh toàn bộ thị trường miền Bắc và được giới sành ăn lúc bấy giờ ưa chuộng. Sự nổi tiếng của nó lớn đến mức đi vào những câu ca dao truyền miệng của người dân Hà thành xưa, khẳng định vị thế độc tôn của mình bên cạnh những sản vật nức tiếng khác của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Nhắc đến lịch sử thương hiệu này mà không nhắc đến cụ Đoàn Đức Ban thì quả là một thiếu sót lớn. Ông chính là người "cha đẻ", một doanh nhân có tầm nhìn vượt thời đại đã biến những cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, tự phát thành một quy trình kỹ nghệ có hệ thống. Bằng sự nhạy bén và tâm huyết với nghề, cụ Ban đã áp dụng những tiêu chuẩn khắt khe về nguyên liệu và thời gian ủ chượp. Chính điều này đã tạo nên một bản sắc riêng biệt cho nước mắm vùng đảo, đặt nền móng vững chắc cho một thương hiệu trường tồn qua nhiều thế hệ.

Sau những biến thiên của lịch sử và công cuộc cải tạo công thương nghiệp, năm 1959, xí nghiệp Vạn Vân cùng các cơ sở khác đã được hợp nhất để thành lập xí nghiệp nước mắm Cát Hải. Tên gọi này không chỉ đánh dấu một giai đoạn phát triển mới dưới sự quản lý của nhà nước mà còn gắn liền hương vị mắm với chính vùng đất sinh ra nó. Từ đó đến nay, cái tên Cát Hải đã trở thành bảo chứng cho chất lượng, là sự kế thừa hoàn hảo tinh hoa của Vạn Vân xưa trong một diện mạo mới hiện đại và chuyên nghiệp hơn.

Điều gì đã làm nên sự khác biệt giữa nước mắm Cát Hải và hàng trăm loại mắm khác trên thị trường? Câu trả lời nằm ở sự chân thật của hương vị, một thứ cảm xúc vị giác mà chỉ những sản phẩm được làm hoàn toàn từ tự nhiên mới có thể mang lại được.

Khi rót nước mắm Cát Hải ra bát, điều đầu tiên thu hút thực khách chính là sắc vàng hổ phách trong suốt, lấp lánh như một loại rượu vang hảo hạng. Không giống như các loại mắm công nghiệp thường có màu nhạt hoặc quá sậm do phẩm màu, mắm Cát Hải giữ được độ sâu của màu sắc nhờ quá trình oxy hóa tự nhiên trong chum sành. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được vị mặn đầu lưỡi hơi gắt đặc trưng của miền Bắc, nhưng ngay sau đó là hậu vị ngọt lịm, sâu lắng của đạm cá tự nhiên.

Nước mắm Cát Hải: Tinh túy của đất Cảng Hải Phòng 4

Phải trải qua nhiều công được thủ công tỉ mẩn thì người dân đất cảng mới làm nên những vại nước mắm đậm màu hổ phách cùng mùi thơm dịu nhẹ, giàu dinh dưỡng. Ảnh minh họa: Báo Lao Động

Một đặc điểm khiến nhiều người "nghiện" mắm Cát Hải chính là mùi thơm thoang thoảng, dịu nhẹ mà không nồng hắc. Bên cạnh giá trị về cảm quan, đây còn là một nguồn dinh dưỡng vô giá với hàm lượng axit amin cao, vitamin B12 và nhiều khoáng chất thiết yếu khác. Mỗi giọt mắm không chỉ làm món ăn ngon hơn mà còn góp phần bồi bổ sức khỏe cho các thành viên trong gia đình một cách tự nhiên nhất.

Để tạo ra được những giọt mắm đạt chuẩn, người thợ làm mắm Cát Hải phải trải qua một quá trình lao động cực nhọc và đòi hỏi sự kiên nhẫn tuyệt đối. Đó là một nghệ thuật điều phối giữa các yếu tố tự nhiên và kinh nghiệm tích lũy qua hàng trăm năm.

Quy trình bắt đầu từ khâu lựa chọn nguyên liệu, nơi sự khắt khe được đẩy lên mức cao nhất. Những con cá tươi rói, chủ yếu là cá cơm, cá nục và đặc biệt là cá nhâm - "linh hồn" của mắm Cát Hải, được thu mua ngay khi tàu vừa cập bến. Cá phải đảm bảo không bị dập nát, mắt trong và mang đỏ. Muối dùng để ướp cũng phải là muối biển được lưu kho để xả bớt vị chát, đảm bảo khi kết hợp với cá sẽ tạo ra vị mặn thanh thoát nhất. 

Khác với phương pháp ủ gài nén ở miền Nam, nước mắm Cát Hải được sản xuất theo phương pháp đánh quấy truyền thống. Cá và muối được trộn theo tỷ lệ vàng, sau đó đưa vào những chum sành lớn đặt ngoài trời. Dưới cái nắng hanh hao của vùng biển, những người thợ phải thực hiện công việc đánh quấy hàng ngày.

Nước mắm Cát Hải: Tinh túy của đất Cảng Hải Phòng 5

Điều đặc biệt trong ủ mắm Cát Hải chính là quá trình quấy để thúc đẩy lên men độc đáo. Ảnh minh họa: Báo Lao Động

Việc này giúp chượp hấp thụ tối đa nhiệt lượng mặt trời, thúc đẩy quá trình lên men tự nhiên diễn ra nhanh và đều hơn. Chính sự kết hợp giữa nhiệt độ và bàn tay con người đã tạo nên sự chín muồi của mắm, giúp loại bỏ các tạp khuẩn và giữ lại những gì tinh túy nhất.

Trong thế giới hiện đại đầy rẫy những thứ "ăn liền" vội vã, nước mắm Cát Hải chọn cho mình một nhịp điệu chậm rãi. Phải mất từ 12 đến 24 tháng, thậm chí lâu hơn đối với những dòng cao đạm, thì một mẻ mắm mới được coi là thành phẩm. Sự chờ đợi này không hề lãng phí, bởi kết quả nhận lại là những giọt mắm có độ đạm tự nhiên cao, màu sắc ổn định và hương vị đậm đà không thể trộn lẫn, xứng đáng với công sức của những người nghệ nhân.

Nước mắm Cát Hải không đơn thuần là một loại gia vị, nó là hiện thân của văn hóa, lịch sử và tâm hồn người dân Đất Cảng. Trải qua bao thăng trầm, giọt mắm ấy vẫn giữ nguyên giá trị cốt lõi của mình: sự chân thật, đậm đà và đầy lòng trắc ẩn. Mỗi bữa cơm có sự hiện diện của mắm Cát Hải như được tiếp thêm sinh lực từ đại dương, giúp sợi dây liên kết giữa các thành viên trong gia đình thêm phần bền chặt thông qua những hương vị truyền thống thân thuộc. Kéo ngay chiếc vali du lịch đi đến Hải Phòng và thử một lần trải nghiệm ngay thôi!