Khám phá chùa Ông Mẹt: Nét độc đáo trong văn hóa Khmer Nam Bộ

1Tìm hiểu đôi nét về chùa ông Mẹt

Chùa Ông Mẹt nằm trên đường Lê Lợi, thuộc Phường 1, tại trung tâm thành phố Trà Vinh.

Hòa thượng Thạch Oai, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng sư sãi yêu nước tỉnh Trà Vinh, trụ trì chùa Ông Mẹt, cho biết: “Chùa được ghi nhận trong các tư liệu lịch sử là ngôi chùa cổ nhất trong khu vực và được thành lập vào năm 642”.

Theo Cẩm nang Du lịch MIA.vn tìm hiểu, trước đây, chùa hay được người dân gọi là Wat Kompong, có nghĩa là "Chùa Bến" vì nằm gần bến đò và các con rạch phục vụ neo đậu thuyền. Sau đó, chùa đã đổi tên thành Bodhisàlaraja, mang ý nghĩa là cây bồ đề, biểu tượng cho sự giác ngộ. Trong đó, từ Bodhi (nghĩa là Bụt hoặc Phật), Sàla (cây sala - loại cây thiêng của đồng bào Khmer) và Raja (Vua), Bodhisàlaraja có thể hiểu là "Tượng Phật được chế tác từ thân gỗ quý nhất của cây sala, tượng trưng cho sự sống trường tồn của người dân khu vực nơi đây."

Nằm ở trung tâm của thành phố, thuận lợi cho giao thông đường bộ và đường thủy, chùa Ông Mẹt không chỉ là một ngôi chùa lớn mà còn trở thành trung tâm Phật giáo Khmer tỉnh Trà Vinh. Nơi đây kết nối với các ngôi chùa Khmer ở các huyện trong tỉnh, cũng như các tỉnh miền Tây Nam bộ và được chọn làm địa điểm đặt Văn phòng Trị sự Phật giáo Khmer thuộc hệ phái Mahanikay. Ngoài ra, chùa còn trở thành trung tâm đào tạo nhiều thế hệ tăng tài, góp phần quan trọng vào sự phát triển của Phật giáo, văn hóa dân tộc Khmer và đóng góp vào lịch sử đấu tranh cách mạng của cộng đồng các dân tộc tại Trà Vinh.

Nhờ những giá trị đặc biệt đó, chùa Ông Mẹt đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đánh giá cao và xếp hạng là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, đồng thời được công nhận là một loại kiến trúc nghệ thuật độc đáo trong năm 2009.

2 Chùa Ông Mẹt có nguồn gốc từ đâu?

Theo truyền thuyết kể lại vào trời xa xưa, khu vực Phường 3 và Phường 4 ở thành phố Trà Vinh là một vùng đất ẩm thấp, giống như một cái ao lớn, trong khi Phường 1 và Phường 2 có đất cát khô ráo và được người dân đến đây định cư, sinh sống hình thành xóm làng và khu phố.

Một đêm, sư cả của một ngôi chùa gần đó trong lúc thiền định nhìn thấy một vị thánh tăng, nói rằng có một tượng Phật nổi lên giữa cái ao lớn và muốn thỉnh tượng lên, chỉ có thể thực hiện được bằng cách sử dụng bảy sợi chỉ màu mới có thể di chuyển được bức tượng. Đúng như lời nói, sáng hôm sau, khi sư cả đến bên bến nước, ông đã thấy một tượng Phật bằng gỗ Long thọ to lớn. Sau đó, sư cùng cộng đồng Phum Sóc đã tổ chức lễ cầu nguyện và sử dụng bảy sợi chỉ như hướng dẫn của thánh tăng để thỉnh tượng về.

Tuy nhiên, trên đường đi khi họ đến chân cội cây bồ đề gần bến nước, bảy sợi chỉ đồng loạt đứt và hành trình thỉnh tượng Phật phải dừng lại, không thể tiến xa hơn. Hiểu rõ ý trời, sư cả quyết định xây dựng ngôi chùa tại đây để an vị tượng Phật gỗ, từ đó đặt tên là chùa Bodhisàlaraja.

3Chùa Ông Mẹt có lối kiến trúc gì đặc biệt?

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật độc đáo, chùa Ông Mẹt đã trở thành một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Trà Vinh.

Chùa Ông Mẹt rộng 12.700 m2 với mặt tiền nhìn ra đường Lê Lợi về hướng đông, theo truyền thống Phật giáo, điều này thể hiện tư tưởng rằng: dù Đức Phật ở Tây phương nhưng vẫn luôn hướng mắt về hướng Đông để cứu độ chúng sinh. Phía sau chùa có một cổng nhỏ hướng về phía tây, đường Tô Thị Huỳnh. Hai bên của chùa giáp với đường Nguyễn Trãi ở phía Nam và Lý Tự Trọng ở phía Bắc.

Cổng chùa Ông Mẹt được xem là một tác phẩm kiến trúc nghệ thuật, với 8 trụ cột nâng đỡ mái cổng, tạo thành lối đi chính rộng ở giữa và hai lối đi nhỏ hơn ở hai bên. Mỗi cột được điều khắc hình Chim thần Keyno, với biểu hiện tươi cười chào đón khách. Hai bên cổng là hai bức tường, thấp dần và mở rộng, được tô điểm bởi cặp rắn bảy đầu theo phong cách nghệ thuật Khmer truyền thống.

Bước vào chánh điện, bạn sẽ được chiêm ngưỡng 32 trụ cột từ gỗ quý, được phân thành bốn hàng và trang trí bằng hoa văn sơn son thếp vàng. Đằng trước và phía sau ngôi chánh điện, có hai tấm gỗ quý được chạm khắc tinh xảo, thể hiện đời sống văn hóa tâm linh của người Khmer Nam Bộ.

Bên trong chánh điện, tượng Đức Phật Thích Ca được đặt trên bệ thờ, với kích thước lớn là 4,4 m chiều cao, 5 m chiều dài và 4,3 m chiều rộng, là một trong những bức tượng Phật lớn nhất trong các chùa Khmer tại tỉnh Trà Vinh. Nếu nhìn từ trên cao, mái chánh điện giống như một đàn rồng đang uốn lượn, bay trên trời cao.

Thư viện nằm ở phía sau khu chánh điện được xây dựng bởi lối kiến trúc nhà sàn gỗ truyền thống của người Khmer Nam Bộ. Toàn bộ 24 cột, cả xiên tâm và xiên dọc, đều được chế tác một cách tinh tế và được trang trí bằng lớp son thếp vàng. Khu vực thư viện bao gồm ba gian phòng, trong đó gian ở giữa là nơi lưu trữ sách, chứa đựng nhiều tài liệu cổ; hai khu vực hai bên là nơi dành cho việc đọc sách và học tập của các vị sư sãi và cộng đồng Phum Sóc.

Chùa Ông Mẹt đã trở thành trung tâm giáo dục, đào tạo thế hệ sư sãi cho nhiều ngôi chùa Khmer tại tỉnh Trà Vinh. Trong số họ, có nhiều danh tăng đạo cao đức trọng, như Sư cả Sơn Vọng - Phó Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Maha Sơn Thông - Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Đại lão hòa thượng Maha Thạch Sa rây - Phó Chủ tịch Hội đồng Chứng minh Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

Chùa Ông Mẹt có nhiều đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer Nam Bộ. Nhờ chùa Ông Mẹt, phong trào đấu tranh đòi quyền dạy và học chữ Phạn, chữ Khmer đã lan rộng khắp các nhà chùa và Phum Sóc trong tỉnh, chống lại chính sách "ngu dân" của thực dân Pháp. Đồng thời, chùa còn đóng góp vào việc giảng dạy chữ quốc ngữ, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi công dân được học tập, cũng như thúc đẩy quyền bình đẳng giữa các dân tộc.

Ngoài ra, chùa còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, tiếp thu các giá trị mới về khoa học kỹ thuật, văn hóa nghệ thuật, ứng dụng vào sản xuất và sinh hoạt làm cho đời sống vật chất, tinh thần của bà con ngày càng ổn định và nâng cao.

Hy vọng qua bài viết của MIA.vn đã mang lại cho bạn những trải nghiệm mới mẻ, hiểu rõ hơn về văn hóa và truyền thống phật giáo của người Khmer Nam Bộ. Nếu bạn cảm thấy muốn tạm rời xa khỏi cuộc sống xô bồ và tìm kiếm một không gian yên tĩnh, tâm linh, thì đừng quên ghé thăm chùa Ông Mẹt. Tại đây, bạn sẽ được đắm chìm trong không gian thanh tịnh và tĩnh lặng của ngôi chùa, nơi có thể tìm lại sự bình yên và cân bằng trong tâm hồn của mỗi người. Đây thực sự là một điểm đến lý tưởng để thư giãn, tĩnh tâm và làm mới lại tinh thần trong cuộc sống hối hả của chúng ta.