Chùa Hồ Thiên - Đông Triều (hay Trù Phong tự) do Pháp Loa xây dựng năm 1322 trên núi Trù Phong, được sử dụng làm nơi các vị cao tăng của Thiền phái Trúc lâm tu học sau khi đã hoàn thành xuất sắc khóa học tại Tự - viện Quỳnh Lâm. Nếu bạn đang có ý định đi tham quan vịnh Hạ Long, đảo Ti Tốp, động Thiên Cung… thì nên dành chút thời gian để ghé qua đây tham quan nhé.

Địa chỉ: Bình Khê, Đông Triều, Quảng Ninh

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 2

Biển mây trên chùa Hồ Thiên. Ảnh: Gió vô ưu

Xem thêm: Giải ngố với kinh nghiệm đi chùa Yên Tử từ A-Z khi du lịch Hạ Long

Ngày nay chùa Hồ Thiên - Đông Triều thuộc địa bàn thôn Phú Ninh, xã Bình Khê, thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Chùa được xây trên núi Trù Phong thuộc dãy Yên Tử, nằm giữa Long Động (tức là chùa Lân) và Ngọa Vân, phía trước là chùa Quỳnh Lâm, trên độ cao từ 500m - 800m so với mực nước biển. Ba mặt Bắc – Đông – Tây đều được núi cao bao bọc, phía Nam là những dãy đồi thấp nhấp nhô nhờ đó chúng ta sẽ có được hướng nhìn mở rộng ra sông Cầm uốn lượn phía trước, cảnh sắc thật thơ mộng và kỳ vĩ. Để biết được đường đi cụ thể du khách có thể tham khảo Google maps dưới đây.

Tương truyền chùa Hồ Thiên - Đông Triều được xây dựng vào thời  Trần, vua Trần Nhân Tông khi xuất gia đã từng đến đây dạo chơi. Theo ghi chép của Tam tổ thực lục, văn bia chùa Quỳnh Lâm và đặc biệt là bia tháp Viên Thông đã khẳng định, am Hồ Thiên được Pháp Loa cho xây dựng.   Dấu vết Hồ Thiên thời Trần chủ yếu nằm dưới lòng đất, các cuộc điều tra nghiên cứu ở đây đã tìm thấy khá nhiều di vật thời Trần gồm: gạch, ngói, cấu kiện tháp...

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 3

Am Hàm Rồng. Ảnh: Gió vô ưu

Những di vật được tìm thấy như khẳng định chùa Hồ Thiên - Đông Triều được xây dựng vào thời nhà Trần  như sử liệu, mặt khác có thể thấy rằng dưới vào Trần đã xây dựng một tòa tháp đất nung có mặt bằng hình lục giác hoặc bát giác. Kết quả điều tra cũng xác định ngoài chùa, vườn tháp và nhà bia thi Hồ Thiên còn có khu tịnh thất lớn xây trên núi cao phía sau chùa, cao nhất chính là am Hàm Long.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 4

Vườn thất. Ảnh: Gió vô ưu

Tương truyền vào thời Trần sau khi các vị cao tăng hoàn thành xuất sắc các khóa học ở Quỳnh Lâm viện sẽ chuyển về  Hồ Thiên để tiếp tục tu học, mỗi mái đá là nơi tu học của một vị. Dấu tích còn lại của chùa ngày nay chủ yếu là các công trình dưới thời Lê Trung Hưng. Các di tích và vết tích kiến trúc hiện còn trên mặt đất cơ bản được xây dựng và trùng tu dưới thời Vĩnh Hựu. Các công trình được xây mới trong lần đại trùng tu này là: Chùa chính, Nhà tăng, Nhà tổ, Vườn tháp và Nhà bia.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 5

Bệ tháp hoa sen. Ảnh: Gió vô ưu

- Khu chùa chính:

Được xây trên khu vực mặt bằng khá rộng và trên độ cao 580m so với mực nước biển, riêng chùa chính diện tích mặt bằng đã khoảng hơn 700m2. Chùa có hình dạng chữ Công (工), cấu trúc gồm 3 công trình kết nối nhau: Tiền Đường, Thiêu Hương và Thượng Điện. Trong đó Tiền Đường nằm ở phía trước có hình chữ nhật, kết cấu 5 gian, 6 hàng cột, gian giữa rộng 4,4m, các gian hai bên rộng 3,9m; Thiêu Hương nằm giữa  nhà Tiền Đường và Thượng Điện với diện tích rộng 147m2; Thượng Điện  dựa trực tiếp vào sườn vách núi đá với mặt bằng rộng 202,5m2 có kết cấu  5 gian, 6 hàng cột, mỗi hàng có 4 cột.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 6

Tháp đá bảy tầng. Ảnh: Gió vô ưu

- Khu vườn tháp:

Nằm trên sườn núi cao phía sau ở phía Bắc chùa Hồ Thiên - Đông Triều hiện vẫn còn dấu vết của  6 ngôi tháp, trong đó có 1 tháp còn tương đối nguyên vẹn, 1 tháp đã bị đổ mới được dựng lại và số còn lại thì đã bị sập. Trong đó 2 ngôi tháp đá ký hiệu là tháp số 1 và tháp số 6 đều mang vết tích từ thời nhà Trần.

Tháp đá kết hợp gạch thì có  4 tháp, ký hiệu từ tháp số 2 đến tháp số 5. Đặc điểm chung của các tháp này là đá được dùng làm phần móng và bệ tháp, thân và mái được xây xếp hoàn toàn bằng các loại gạch, phần lớn chính là các loại gạch hình chữ nhật.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 7

Khu nhà ni

- Khu nhà tăng:

Nơi mà người tu hành (nhà chùa) và phật tử sống, sinh hoạt và tu học. Khu vực nhà tăng rộng khoảng 400m2, tọa lạc ngay phía Đông chùa và nằm trên khu đất tương đối bằng phẳng, thấp hơn nền chùa khoảng 1.5m và nhìn về hướng Nam, tựa lưng núi ở phía Bắc.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 8

Khu trung tâm chùa Hồ Thiên. Ảnh: Gió vô ưu

- Khu nhà tổ:

Nằm ở phía Bắc nhà tăng của chùa Hồ Thiên - Đông Triều, cao hơn nhà tăng khoảng 6m và tiếp nối với khu vườn tháp phía Đông. Khuôn viên nơi đây rộng khoảng 180m2 và còn dấu tích một mặt bằng kiến trúc hình chữ nhật có diện tích khoảng 130m2. Bên cạnh dấu tích kiến trúc thì các chuyên gia cũng tìm thấy khá nhiều loại ngói mũi sen có từ thời Lê trung hưng. Ngói mũi sen với mũi thấp, 2 cánh mũi mở rộng và không có móc gài, được làm bằng đất sét thường, màu đỏ nâu.

Tại đây người ta cũng khai quật được 2 pho tượng bằng đá nguyên khối, gồm 2 phần  thân tượng và bệ tượng. Cụ thể pho tượng thứ nhất được tạc theo thế tọa thiền trên đài sen, khoác áo cà sa, dải áo phần ngang ngực có đính một khuy cài hình nơ - đặc trưng của phái Trúc Lâm, tay trái cầm tràng hạt, hai bàn tay úp lên nhau, úp vào lòng, giữa ngực có chữ vạn. Tượng đã mất phần đầu và bệ sen, hiện kích thước chỉ còn cao 32cm, rộng vai 23cm, rộng phần đầu gối 34cm.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 9

Chánh điện chùa Hồ Thiên - Đông Triều

Pho tượng thứ hai thì tạc theo thế tọa thiền, hai tay đan vào nhau và lòng bàn tay ngửa lên. Tượng đã mất phần đầu, tay trái và ngực bị vỡ một mảng. Theo họa tiết trang phục, tư thế tọa thiền người ta có thể nhận ra 2 pho tượng này là một trong 3 pho tượng Tam tổ Trúc Lâm, cụ thể tượng thứ hai chính là tượng đệ nhất tổ Trần Nhân Tông. Căn cứ vào các yếu tố như địa hình, đặc trưng di tích di vật và các pho tượng được tìm thấy mà có thể khẳng định đây là khu vực nhà tổ, nơi thờ tam tổ Trúc Lâm (Điều Ngự Phật Hoàng Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang).

- Khu nhà bia:

Nằm cách khu vực trung tâm khoảng 150m về phía Đông, từ năm 2005 – 2010 đây là khu chùa chính và là nơi sinh hoạt của chùa Hồ Thiên - Đông Triều. Nhà bia được xây bằng đá xanh, ghép từ 6 tấm đá, mỗi tấm cao 1,97m và rộng 0,55m. Đặc biệt trên mỗi tấm đá ghép tường mặt sau đều được khắc  nổi một chữ Phạn trong khung hình chữ thập, nội dung là một câu thần chú của Mật Tông được gọi là “Chú lục tự đại minh“, âm đọc của nó là OM MANI PADME HUM.

Sự xuất hiện của câu thần chú Mật Tông ở nhà bia và bệ hoa sen khắc bát quái cùng 28 vì sao đã cho thấy tính hòa quyện tông phái và yếu tố giao thoa giữa Phật, Đạo và Nho giáo vào thế kỷ XVIII, ngoài ta cũng thể hiện  tính nhập thế và tính thích ứng của Thiền tông Trúc Lâm.

Tham quan chùa Hồ Thiên – Đông Triều cổ kính từ thời Trần 10

Du khách ghé thăm và lễ bái chùa

- Khu Tịnh thất:

Ở chùa Hồ Thiên - Đông Triều đây là nơi các nhà sư tọa thiền, Hồ Thiên tịnh thất dành riêng cho các vị cao tăng luyện thiền. Khu tịnh thất nằm ở ngọn núi sau chùa, hiện đã phát hiện có 3 thất (am), trong đó tịnh thất Hàm Long nằm ở vị trí cao nhất và cũng là tịnh thất có quy mô lớn nhất.

Ngoài ra còn có 2 tịnh thất nhỏ là những mái đá, dưới mái đặt một tảng đá hình chữ nhật để tạ thiền. Hiện tại sư trụ trì chùa Hồ Thiên - Đông Triều cũng sử dụng 1 trong 2 mái đá này làm nơi tu luyện của mình.

Có thể thấy rằng chùa Hồ Thiên từng là trung tâm lớn của Trúc Lâm và là quần thể kiến trúc chùa tháp lớn một thời. Bên cạnh chùa Yên Tử vốn đã quá quen thuộc tại Quảng Ninh, du khách nên ghé nơi đây tham quan một lần để cảm nhận được hết vẻ đẹp cũng như ảnh hưởng văn hóa, kiến trúc nhà Trần còn lưu lại.